Read the book: «Mən şirin ləhcəli bir bülbüləm / Seçilmiş əsərləri»

ŞEİRLƏR

1926

ÖLKƏM

 
Dünyamızı seyr etdim min dürlü həvəslərlə,
Gördüm coşuyor dillər pək nəşəli səslərlə,
Baxdım doludur yarlar şən qəlbili kəslərlə,
Pək şad olaraq güldüm abad olan ölkəmdə.
Qəmlərdən, ələmlərdən azad olan ölkəmdə.
 
 
Baxdım ki, duman görməz yüksəkləri billuri,
İnsanları matəmsiz, istəkləri billuri,
Dağlar, ovalar gülşən, hər bir yeri billuri,
Hər şey gülüyor gördüm, pək şad olan ölkəmdə.
Qəmlərdən, ələmlərdən azad olan ölkəmdə.
 
 
Qış getdi ölümlərlə, ölkəmdə bahar vardır,
Bağlarda gözəlliklər, şən qəhqəhələr vardır,
Sevdalı könüllərdə sevdikləri yar vardır,
Daim sevişirlər, bax, məzdad olan ölkəmdə.
Qəmlərdən, ələmlərdən azad olan ölkəmdə.
 
 
Vicdanları pək şəffaf, insanları nurani,
Müşfiq, bilə bildinmi, aləmdə şu dövranı?!
Qaplar yarın artıq sağ dünyaları ürfanı.
Hər yer güləcək, nura mötad olan ölkəmdə.
Qəmlərdən, ələmlərdən azad olan ölkəmdə.
 

1927

ANA

 
Ana dedim, ürəyimə yanar odlar saçıldı,
Ana dedim, bir ürpəriş hasil oldu canımda,
Ana dedim, qarşımda bir gözəl səhnə açıldı,
Ana dedim, fəqət onu görməz oldum yanımda.
 
 
Ana, ana!.. Bu kəlmənin vurğunuyam əzəldən,
Onu gözəl anlatamaz düşündüyüm satırlar.
Ana olmaz bizə hər bir “yavrum” deyən gözəldən,
Çünki onun xilqətində ayrıca bir füsun var.
 
 
Başqa aləm yaşamadım böylə gözəl biçimdə,
Onu kimsə gözəlliyin cilvəsində yaratmış;
Ana, ana… çiçəkli bir fidandır ki, içimdə
Ta əzəldən kök salaraq, ürəyimdə boy atmış.
 
 
O fidanı bəzi vaqıt istiyorum çəkərək,
Qoparayım ürəyimdən, fəqət onda varlığım
Sızıldarkən, sanki bir səs qopub incə və titrək
Bir lisanla söylüyor ki: – Mənə dəymə, yazığım!
 
 
Çünki səni mən bəslədim, mən böyütdüm, oxşadım,
Söylədiyin sözlər ki var beşiyinin üstündə
Oxuduğum türkülərin kölgəsidir, övladım!
Mənə məxsus vərəqlər var hər kitabda, hər dində.
 
 
Nə doğru söz yazıqlar ki, görməmişəm onu mən,
Diyorlar ki, Müşfiq, xəstə bir tifildin, ananı
Baban kimi soyuq əllər qucağına çəkərkən,
Yalnız acı fəğanların titrədirdi hər yanı.
 
 
İndi mənə hər kəs: – Anan, baban varmı? – söyləsə,
Diyorum ki, – qapılmadan bir xülyaya, bir hissə –
Olan olmuş, keçən keçmiş, indi məni yaşadan
Bir müqəddəs, bir səmimi əməlim var, tapdığım.
 
 
İnandığım bir qiblə var, o da hər gün, hər zaman
Yorulmayan qollarımla, düşünərək yapdığım
Bir aləmdir, bir aləm ki, səmaları qıpqızıl,
Yüksəkləri, alçaqları, fəzaları qıpqızıl!
 

SEVGİLƏR

 
Sevgi vardır ki, dodaqlarda açar güllərini,
Sevgi vardır ki, bir az qar kimi, ruzgar kimidir.
Sevgi vardır oxudur qəlbidə bülbüllərini,
Böylə bir sevgi mənim ruhumu oxşar kimidir.
 
 
Sevgi vardır ki, uzaqdan bizə parlaq görünür,
Ona yaxlaşmayalım, çünki o zülmətlə dolu.
Sevgi vardır ki, düşər yerlərə daim sürünür,
Öylə bir sevgi də min dürlü xəyalətlə dolu.
 
 
Sevgi vardır ki, bahardan bizə güllər gətirir
İçi zəqqum və zəhər, qoxlama, qəlbin qanayar.
Sevgi vardır üzü xoş, daxili bir qorxulu yar.
 
 
Sevgi vardır bizə çox dadlı əməllər gətirir,
Fəqət həpsində qaranlıq gecələr kölgəsi var.
Sevgilərdə qarışıq bilməcələr kölgəsi var.
 

DÜDÜK SƏDALARI

 
Səhərlər uyar-uymaz üfüqlər bir xoş rəngə,
Tıxanır qulağımız sinirli bir ahəngə,
O zaman xəyalımız düdüklər coşmuş sanır.
 
 
Bir çılğın ürpərişlə bu hayqıran düduklər,
Boynumuza həyatın ağır yükünü yüklər,
Nəhayət hər tərəfdə gediş-gəliş başlanır.
 
 
Toplaşır əməkçilər iş başına həvəslə,
– Üfüqlər bürünürkən fəcirdən bir kömləyə, –
Düdüklərin əmrini yerinə yetirməyə.
– Çağırınız bizləri kəsilməyən nəfəslə
Düdüklər! Yorulmadan çağırınız bizləri,
 
 
Təqib edəcəyiz bir hərəkətlə sizləri.
Ey hər düdük ruhundan ruha axan sədalar,
Ürəklərdə şən əmək şamı yaxan sədalar,
Sizinlə makinanın düyünləri açılır.
 
 
Boruların ağzından qaçıb uzaqlaşınca,
Sürətli dalğalarla siz bizə yaxlaşınca,
İçimizə həyatın cilvələri saçılır.
 
 
Düdüklərin müsəlsəl uzun çağırışları,
Havada bu görünməz səslərin yarışları
Sayəsində çözülür sükunətin bağları.
 
 
Bəzən təbəssümlərlə cilvələr bulursunuz,
Bəzən tutqun gözlərin şahidi olursunuz
Ey düdük sədaları! Ey düdük sədaları!
 

XALI

 
İşçi qız, toxuduğun o divar xalısında
Heyran oldum ürəkdən işlədiyin sənətə,
Bir gözəllik əsəri verdin bəşəriyyətə.
 
 
Böyüklüyün çoxuna məchul ikən əvvəllər,
Vurduğun naxışların, qız, ən bahalısında
Meydana çıxdı bu gün səndəki böyük hünər.
 
 
Qabarlanan o incə, o nazik barmaqların
Birinin təəssüflə cəlb etsə nəzərini,
Alqışlar tutacaqdır o baxışın yerini.
 
 
İnan ki, qonaqların önünə çıxsa yarın,
Xalında rəngi-ruhu solmayan o ulduzlar,
Həm sənin, həm ölkənin göylərini yaldızlar.
 
 
Sən ey Şərqin əməkçi qızı, çırpın, qanadlan!
Bürüyəcək şöhrətin bu sənət meydanını,
Ola bilməz çəkdiyin zəhməti gözdən salan.
 
 
Birsən sənət yolunda candan keçən ərlərlə,
Meydana buraxdığın böylə şah əsərlərlə
Ucaldırsan ölkəmin şöhrətini, şanını.
 

ÜSYANA BAŞLA

 
Əsrlərcə şərqlilərə kəsildin acı,
Sən ey vəhşi, sən ey azğın imperyalizm!
Gəl Çindəki üsyanlara baxma qıyqacı,
Düşün, bu gün onlarda var böyük bir əzm.
 
 
Qızıl Kanton orduları alovlu bir dağ
Kimi salmış varlığına atəş, zəlzələ,
Şanxay qalsın, Nankinə də etdin əlvida,
İnqilabın zərbəsilə gələrək dilə.
 
 
İndi coşqun bir dənizdir hər işçi Çində,
Çəkil geri, qorxutamaz kimsəyi qüvvən,
Sən get hərbin yollarını Kantondan öyrən!
 
 
Deyirlər ki, Nankin yanır alov içində,
Yarın sönər zalımların tökdüyü yaşla.
Salam sənə, Çin işçisi, üsyana başla!
 

DÜŞÜNCƏ

 
Günəş ipək tellərinin sarımtraq rəngini
Səhər çağı dalğa-dalğa hər tərəfə yayırkən
Gətirirəm xəyalıma bir al bayraq rəngini.
 
 
Düşünərək derəm, bu da, əvət bir sabah erkən
Bir dünyanın göylərində günəş kimi hər səhər
Parlayaraq ölkələrə sərpəcəkdir şəfəqlər.
 
 
Kiçik quşlar cəh-cəh vurub qonurkən ağaclara
Hər bir nəğmə qardaşlaşmaq səsləridir sanıram.
Şən gecələr ay işığı düşürkən yamaclara
Şuraların ellərdəki kölgəsini anıram.
 
 
Dilbər sular dalğasına dənizlərdə, göllərdə
Oxuyaram yeni həyat sevdasilə çırpınan,
Əskiliyə üsyan edən könülləri hər zaman.
 
 
Yorğun-arğın karvanilə səhralarda, çöllərdə
Bəzi gecə yarı yolda qalanları dinlədim,
– Hankı şeydir yolçulara nicat verən? – söylədim.
 
 
Birağızdan dedilər ki, dan yeri, dan ulduzu!
Sordum, bundan gözəli yoxmu parlayanların?
Dalğalandı qarşımda o vaqıt bu diyarın
Al bayrağa sığınmış könül açan ulduzu.
 

HƏSRƏTLİ QARI

 
Kürdüstan dağları döşündə bir yol,
Bir yol ki, upuzun, bir yol ki, qıvrıq,
Zümrüd ətəklərlə qapalı sağ, sol.
 
 
Ayrıcında yolun bir qarı durmuş,
Alnı düşüncəli, qolları sarqıq,
Yetim baxışlarla boynunu burmuş.
 
 
Baxır nəvazişlə ulu dağlara,
Özündən ixtiyar, mutlu dağlara,
Çulğamış üzünü sirli bir hüzn.
 
 
Varlıq xəbərsizdir onun halından,
Günəşsə ağ saçlı bürclər dalından
Əl atıb, üzünü açır gündüzün.
 
 
Bilinməz qəlbinin daşıdıqları,
Yolçəkən gözlərlə bu məhzun qarı
Doğrudan görəsən kimləri gözlər?
 
 
Ey yolçu, ey çoban, ey havalı quş!
Sizi bəkləməkdən artıq yorulmuş
O qaynayan, axan diqqətli gözlər.
 
 
İştə bir araba gəlir uzaqdan
Müsəlsəl, qarışıq gurultularla.
Bir tunc əksi-səda qarşıkı dağdan
Söyləyir: “Qarını, durma, xəbərlə!”
 
 
Yerində diksinib ixtiyar qadın
Titrəyir, əsərək yarpaq vücudu.
Almaqçın üstünü bir köhnə yadın,
Bir fayton qarının önündə durdu.
 
 
Faytonda oturmuş yorğun nəfərlər
Bizim kənd və qəza işçiləridi.
Söydilər: – Ana! Nə var, nə xəbər?
Qadın yolçulara ruhunu gərdi.
 
 
Qovmaq istər kimi tutqun fikrini,
Bir kirpik çalaraq, başını silkdi.
Yolçular süzüncə biri-birini,
Qadın gözlərini onlara dikdi…
 
 
Könül dəftərini vərəqləyincə
Saçıldı boşluğa xalis incilər.
Başından keçəni incədən-incə
Açdı yolçulara, dedi müxtəsər:
 
 
– Ay bala! On iki il bundan qabaq bir
İmansız ayrılıq mana qurdu dam.
Fələk dedikləri daşürəkli pir
Parlaq gündüzümü eylədi axşam.
 
 
O zaman bir oğlum ayrıldı məndən,
Oxumaq istəyib getdi Tiflisə,
Sanki ruhum uzaq düşdü bədəndən,
Qapıldı varlığım bir acı hissə.
Dedim: – Getmə, bala, hənuz uşaqsın,
Dünyanın işini bilən tapılmaz;
İstərmisən göylər başımda çaqsın?
İnsan olan bəndə hissə qapılmaz.
Beş sənə oxudun, kifayət edər,
Umudum sənədir, vaz keç səfərdən.
Mənə kim baxacaq? Olma dərbədər.
Nə qədər yalvarıb-yaxardımsa mən
 
 
Zərrəcə sözlərim etmədi təsir
Oğlumun döyünən ürəkciyinə.
– Doğrudan analıq bir şey deyildir, –
Cavan xatırına dəyməyib yenə,
 
 
Titrəyə-titrəyə söylədim: – Oğul!..
Get, artıq, səfərin uğurlu olsun!
Tanrı niyazını eyləsin qəbul,
Yolun al yanaqlı güllərlə dolsun!
 
 
Mən onu canımdan artıq sevərdim,
Bir an düşərdisə gözümdən iraq.
Artardı həsrətim, artardı dərdim,
Hər zərrədən onu edərdim soraq.
 
 
Can bağımda qüdsi bir ağac əkdim,
Nədənsə dadmadım bir şey barından.
Mən onu gözləmiş, gözləyəcəkdim
Yayın istisindən, qışın qarından.
 
 
Buraxdı Tiflisi, sonra, deyirlər,
Bir başqa dəryada yelkən açdı o.
Bir yavru quş kimi düşdü dərbədər,
Bilməm baş götürüb hara qaçdı o?
 
 
Bu ucsuz-bucaqsız ellərə sordum,
Sordum dənizlərə, coşdu dalğalar.
Salxım-salxım əsən yellərə sordum,
Gəzdirdim dərdimi diyarbadiyar.
İçimdə qüssədən bir xəzinə var,
Könlüm bir adadır qəm dəryasında.
Açmasam dərdimi, kim bilir nə var
Ömrümün qaranlıq macərasında?
Könlüm dayanmadı, falçıya getdim,
Çəkdi dırnağıma qərib bir şəkil;
O şəklə bir qədər tamaşa etdim,
Qarşımda bir xəyal olundu hasil.
 
 
Əvət, dırnağımda gördüm oğlumu,
Həp eyni paltarda, eyni biçimdə.
Derkən falçı mana: – Övladın bumu?
Bir ilan qıvrıldı sanki içimdə.
 
 
– Şahsuvar, Şahsuvar! – deyib ağladım,
İçimdə sızladı bir yanıq kaman.
Darğın sular kimi coşub çağladım,
Gözümdən od çıxdı, başımdan duman.
 
 
Şahsuvardan bir az kiçik oğlumu
Əsgəran davası aldı əlimdən.
O gündən ixtiyar, xəstə könlümü
Dünyaya xoş baxan görməmişəm mən.
 
 
Sonra dava düşdü, çevrildi dünya;
Bunu məndən gözəl siz bilirsiniz.
Dəyişdi kökündən dağ, dəniz, qaya,
Dəyişdi hər qədəm, dəyişdi hər iz.
 
 
Biz qonşumuz olan ermənilərlə
Yaşardıq bir yerdə canciyər kibi.
Kim tapdı davaya bilməm vəsilə,
Bilməm “böyüklər”in nəydi mətləbi?!
 
 
Dağıldı ölkələr, talandı ellər,
Sonalar oylağı tarımar oldu.
Qəm tərənnüm etdi sevdalı dillər,
Ellərin şənliyi xakisar oldu.
Bizim halımıza tutuldu göylər,
Buludlar belini büküb ağladı.
Qəlbimi yatağan duyğular kəsər
Zehnimdə gəzdikcə keçmişin yadı.
Hər duman bir ahdı, hər səs hıçqırıq
O zaman ruhumuz gəlirkən dilə.
İndi yeddi sənə oldu ki, artıq
Qəlbimiz döyünür öz qaydasilə.
 
 
İndi, ey bu yoldan ötən yolçular!
Axı, burda mənim kimim, nəyim var?
İndi mən bu halda neyləyim, ey dost?
Qoy sizə dərdimi söyləyim, ey dost!
 
 
Derlər, Şahsuvarım gəlmiş yaxında,
Xoş günə çıxarmış onu ayrılıq.
Hər kəs öz keyfində, öz damağında,
Yerimdən oynadır məni ayrılıq.
 
 
Derlər, Şahsuvarım bir böyük kimi
İşləyir Bakının mədənlərində.
Mənsə hicranını ağır yük kimi
Çəkirəm ömrümün “rəhgüzərində”.
 
 
Hər gələndən onu soraqlayırkən
İxtiyar canımdan bezgin çağımda.
Keçən günlərimi varaqlayırkən
Gülməyim də gəlir, ağlamağım da.
 
 
İndi bu göydəki buludlar kimi,
Qarşınızdan ötən bir ruzgar kimi
O dilbər çay kimi burdan keçərkən,
Salamlar aparın oğluma məndən.
 
 
Söyləyin: yolunu sənin gözləyir
Həsrətli gözlərlə dərdli bir qarı.
Həp səni gözləyir, səni özləyir
Qəlbinin qərarsız çırpınışları!
 
 
Yolçular dedilər: – Qulaqlarımız
Yaxşı xəbərlərə açıqdır, ana!
Sifarişlərini yerli-yerində
Gedib çatdırarıq, yəqin, oğluna.
 
 
Dinləyib qarını incədən-incə,
Azacıq bir zaman söhbət etdilər…
Aradan bir xəfif ruzgar əsincə
Getdilər, yolçular varıb getdilər.
 
 
– Yolçu yolda gərək! – deyə, atlara
Dəydi ilan kimi iti qamçılar.
Təkərlər torpağı cırmaqlayınca,
Gözlərdən itmişdi bizim ixtiyar.
 
 
İxtiyar gözlərdən itmişdi, ancaq
Yolçular da varıb getmişdi. Ancaq,
– Leyla, Leyla! – deyə ətrafa pəsdən
Bir çoban türküsü yayılmadaydı…
 
 
Sanki ilham alıb varlıq bu səsdən,
Canlılar qəşş edib bayılmadaydı,
Cansızlar uyqudan ayılmadaydı,
ayılmadaydı!..
 

DİLƏNÇİ

 
Sərt, soyuq bir qış gecəsi… Səma bəyaz, yer bəyaz,
Uğuldayan küləklərlə sarsılmada soqaqlar.
Hər kimin ki, qanadı var çovğun olsa darılmaz,
Fəqət yenə bu soyuqdan qısılmada soqaqlar.
 
 
Gələn də var, gedən də var, mən də varam bu gecə,
Təbiətin dəhşətləri titrədiyor ətrafı.
Bir bucaqda yorğun titrək əllərilə kəmənçə
Çalan zəif bir ixtiyar inlədiyor ətrafı.
Yanında bir yavrusu var, yorulmadan çalıyor.
Kamançanın simlərindən qopan yanıq havalar
İncəldikcə, hər kəs ondan acı bir həzz alıyor.
 
 
Yellər dəxi vəlvələli ötüyorkən bu yoldan,
Yavaş-yavaş səslərini dəyişdirib bir qadar,
Onlar dəxi uzaqlarda, ağlıyorlar könüldən.
– Ey ixtiyar, sən ey zalım, məzlum dolu illərin
Ürəklərə kədər saçan, ələm verən töhfəsi!
Acı dolu, əzab dolu, zülüm dolu illərin
Mərhəmətsiz fırçalarla qaralanmış lövhəsi!
 
 
Sənin artıq vaxtın ötmüş,
Səni dövran səfil etmiş.
Fəqət onu, o sevimli qızcığazı,
Olma razı,
Qış dondursun, günəş yaxsın.
Burax onun əllərini,
Burax onun hörülməmiş tellərini.
Qoy buraxsın
Oxuduğu yanıq, xəstə havaları.
Burax, barı
Çağlıyorkən yurdumuzda yaşayışın selləri,
Bəlkə öpsün gözlərini səadətin yelləri.
 

1928

TORPAQ VƏ TRAKTOR

 
Qranit damarları ey çəlik qanlı torpaq,
Paltarı sərt dəmirdən əli qalxanlı torpaq,
Nə der sinəndə meydan sulayan, hayqıran div?
 
 
Der ki, mənim varlığım uyuşub yatan deyil,
Dişləri tez oynayan xış deyil, kotan deyil,
Köksünü bıçaqlayan, qollarını qıran div!
 
 
Gəl yeni cəlladını – bu nəri dinlə, torpaq,
Onun çıxardığı gur səsləri dinlə, torpaq.
Ayaq iti, baş yekə, saçlar buluddan siyah…
 
 
Möhtəşəm gövdəsilə keçərkən üzərindən,
Neçə neştər iz qaldı qartlaşan içərindən,
Bizim div çınlatarkən qulaqlarında qah-qah?..
 

TOZANAQ

 
Yenə toz… aman, bu toz buludları nə istər
Bilməm səndən, ey Bakı, sən ey atəş diyarı!
Sən birdən dirçəlib, birdən boy atan şəhər,
Üzərindən qovsana bu iynəli ruzgarı!
 
 
Neçin soqaqlarından yolçular ötən zaman
Saçlarını oxşamaz lətif əsən küləklər?
Neçin yanıq çöllərin bitirməmiş bir fidan?
Neçin sinəni öpməz gözü yaşlı çiçəklər?
 
 
O dilbərin… qaşları altındakı güllər, ah,
Rəvamıdır bulansın zəhərli tozlarınla?
O bir yaz səhərindən daha şux olan nigah¹
Rəvamıdır sıxılsın hər acı ruzgarınla?
 
 
Buna səbəb mənmiyəm, yoxsa keçmişin oğlu?
Yoxsa səni bu hala salmış qoca təbiət?
Bu söz düzmü, doğrumu, bu əsrin mətin oğlu
Diyor: – Xayır, deyildir məndən uca təbiət!
 
 
Hər şey bu bir cüt qolun əsiriykən, niçin də
Bu günahı üstünə atalım təbiətin?!
İstəsəydi daima gül yarpaqlar içində
Bəsləyərdi cismini o keçmiş cəmiyyətin.
 
 
Fəqət onlar yanmadı, əkmədilər bir ağac,
Bir bağ salmadılar heç qum dolu çöllərində;
Bir yetimin halını andıran bu ehtiyac
Təmin olunur ancaq bu günün əllərində.
 
 
Tozlanmış, bir vərəmli kitab oxutdurmasın
Hər tozanaq sinəndə yaşayan bu gənc elə.
İstəməm, o küləklər pəncərəmi vurmasın
Sapsarı bir kölgənin qubarlı əllərilə!
 
 
Mən istərəm dörd yanın ormanlarla qapansın,
Nəfəs alıb verəsən göy yarpaqlar içində.
Mən istərəm gənc oğlun, mən istərəm gənc qızın
Gəzdikcə zövqə dalsın kölgə bağlar içində.
 
 
O zaman Vaqif kimi, şaqrayan Nədim kibi
Sayrıyaraq həvəslə kim eyləməz tərənnüm?
Onda hansı şairin hasil olmaz mətləbi
Ağaclıqlarda ellər eylədikcə təkəllüm?²
 
 
Onda iki tərəfdən mənə təsir edərsən,
Onda iki eşq ilə qəlbimi titrədərsən.
Onda sinəndə bitmiş dalğalı otlarından,
Vərəqlərlə oxşanan qaynar zavodlarından
Alıb doyunca ilham,
 
 
Mən hər səhər, hər axşam,
Bağırarkən şerimi mən bar-bar üfüqlərə
Onda göy saçlarını oxşayan dadlı yellər,
Deyil dəmir qanadlı, ipək qanadlı yellər
Bəstələyib şerimi, qaçarlar üfüqlərə.
 

GÜLÜŞLƏR

 
Gülüş vardır səslərinə tunc əkslər yapdırır,
Gülüş vardır könülləri ruzgarlara qapdırır.
Bəzi tikər könüllərdə alovlardan bir məbəd,
İllər boyu atəşinə insanlığı tapdırır.
 
 
Bürünərək çoxu ipək füsunlu bir çarşafa
Saçır büllur təbəssümlər, əyləncələr ətrafa.
O pərdəyi parçalasaq can atarız nəhayət
Və başlarız göz yaşları aləmini təvafa.
 
 
Gülüş vardır dodaqaltı, gülüş vardır müstəhzi,
Zəncirləyər uçanları halqalandıqca bəzi,
Bəzi sıcaq görüşlərə doğru yollar göstərir.
 
 
Fəqət onun gülüşləri bir qönçəyə yaslanan
Rəngsiz parlaq jalələrdən nümunədir, hər zaman
Gənc ömrümə yüksəlməkçin qanad verir, can verir.