Read the book: «Казкі для малых беларусаў»

© Валерый Ларчанка, 2020

ISBN 978-5-4498-2951-1

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

ЯК БУБЛІК БУДКУ БУДАВАЎ

Жыў – быў сабака. І яго клікалі Бублік. Чаму, Бублік? А, усё, таму, што хвост у яго закручваўся наверх колцам і нагадваў па форме абаранак. Але, Абаранкам пса не сталі называць, таму, што прамаўляць доўга, і на барана вельмі падобна. Чаго добрага сабака мог і пакрыўдзіцца. А імя Бублік ў самы раз! Ідзе, аднойчы, Бублік па вуліцы, глядзіць, а ў двары свайго дома сусед Палкан будуе новую сабачую будку.

– Прывітанне, Палкан!

– Прывітанне, Бублік! – Глядзі, якую сабачую будку я пабудаваў для сябе! – Кажа Палкан.

Бублік паглядзеў на сабачую будку, якую зрабіў Палкан, потым, абышоў вакол будкі, нават унутр зазірнуў.

І, трэба сказаць, будка для сабакі атрымалася вельмі зручнай і прасторнай, але, крыўдна стала Бубліку, што гэта Полкан, а не ён, Бублік, гэтую будку пабудаваў.

– Падумаеш, я і лепш магу зрабіць! – Скрывіўся Бублік пагардліва.

– Ну, калі можаш – рабі! – Адказаў Полкан і працягнуў абаранкі дошку, цвікі і нажоўку.

– Ды я зраблю такую будку, якую ніхто і ніколі не рабіў! – Пачаў выхваляцца Бублік.

Ен ўзяў дошку і нажоўку, паклаў дошку на варштат, і пачаў рухаць нажоўкай па дошцы. Пілка пайшла не ў той бок. Тады Бублік зноў правёў нажоўкай па дошцы. І, зноў, пілка ня пайшла туды, куды яе накіроўваў Бублік. Як ні стараўся Бублік, але, роўна пілаваць ў яго ніяк не атрымлівалася.

Пілаваў, пёс Бублік, пілаваў, ледзь пальцы, сабе, ня адпілаваў. Але, усё ж, ен распілавала дошку на часткі. Будзем сумленныя! Ён сапсаваў дошку!

– Добра, хопіць! – Сказаў Бублік. – І так сыдзе! – І ён узяў у лапы малаток і цвік, паклаў дошку на варштат. Размахнуўся і…

– Ой ой ой ой! – Заенчыў Бублік, кружачыся, як ваўчок, і дзьмухаючы на апухлы, счырванелы палец.

Сабака кінуў малаток на зямлю. – Няўмелыя і ненавучаныя ў цябе інструменты! – Крыкнуў Бублік.

– Інструменты добрыя! – Не пагадзіўся з Бублікам пёс Палкан. – Паглядзі, як шмат я зрабіў з дапамогай гэтых інструментаў!

– Не, няўмелыя і ня навучаныя! – Крыкнуў Бублік.

– Гэта, лапы ў цябе няўмелыя і ня навучаныя, яны не ведаюць, як звяртацца з гэтымі інструментамі. Ці ты, думаеш, што калі ты ўзяў нейкі інструмент у свае лапы, то ты зможаш з яго дапамогай адразу выканаць працу? Не! Трэба шмат вучыцца і доўга трэніравацца, перш чым у цябе атрымаецца зрабіць нешта добра!

ЯК БУБЛІК ЛОДКУ МАЙСТРАВАЎ

Вырашыў, аднойчы, Бублік выкупацца. Бо, каля дома, у якім жыве Бублік, працякае шырокая і глыбокая рака. А яшчэ, там, каля самага берага, ёсць пясочны пляж, і летам, у сонечнае надвор'е, так добра паляжаць на жоўтым, нагрэтым, пясочку, падстаўляючы жывот і спінку пад гарачыя промні паўдзённага сонца. або, ляпіць домікі з мокрага пяску. або, гуляць у мяч, ці, проста весела бегаць і скакаць. Ды ці мала, чым можна заняцца на пляжы?

Бублік аапрануў на сябе плаўкі, на галаву нацягнуў каляровую гумовую шапачку, а на плячо павесіў вялікі, пухнаты ручнік. І, раскрыўшы над галавой яркі парасон, для паратунку ад сонечных промняў, і засунуўшы заднія лапы ў блакітныя, гумовыя, шлапакі, і насвістваючы вясёлы матыў нейкі песенькі, Бублік выйшаў з хаты. Падыходзячы да ракі, Бублік ўбачыў, што сусед Бабёр Бабровіч, які жыў на далёкім канцы іх пасёлка, на самай рацэ, нешта майструе на беразе.

Бубліку стала цікава, – А чым, гэта, ён, там, займаецца?

Бублік падышоў бліжэй, паглядзець, што бабёр будуе.

А Бабёр Бабровіч пілой дошкі пілуе, гэблікам стругае, вялікім, гумовым, малатком адну дошку да другой падганяе, прыладкоўвае.

– Прывітанне, Бублік!

– Добры дзень, Бабёр Бабровіч! А, што гэта вы, тут, робіце?

– Ды, вось вырашыў сабе новую лодку зрабіць. А, то, мая старая. Ужо, згніла, зусім, прадзіравілася. Небяспечна стала на ёй плаваць.

Пастаяў Бублік, паглядзеў, як бабёр лодку робіць, як яе, звонку, чорнай смалой пакрывае, кто б, не цякла.

Дык, вось! Пастаяў Бублік. Паглядзеў. А, потым, далей пайшоў. І, тут, раптам, думае, – А, чаму, гэта ў мяне няма сваёй лодкі? Чым я горшы за Бабра Бабровіча?

– Эх, як выдатна было б, плыць па зіхатлівай роўнядзі ракі! – Пачаў марыць Бублік. – Пад табой, у сіняй, рачной глыбіні, рыбкі плаваюць, гарэзуюць. Над табой, у нябеснай, блакітны, вышыні, свеціць яркае, жоўтае, сонейка, і белыя, пушыстыя, аблачынкі бягуць. А ўсё на беразе дзівяцца і пытаюцца адзін ў аднога,

– А хто гэта, там, плыве на такой вялікай і прыгожай лодцы?

– Гэта Бублік плыве, ен, яе, сам зрабіў.

І Бублік вырашыў зрабіць сабе лодку, такую ж, як у Бабра Бабровіч,

– Не, нават у сто разоў лепш! – Тым больш, як робяць лодкі, Бублік бачыў.

– Нічога цяжкага!

Усю раніцу Бублік цягаў да ракі розныя дошкі. А, яшчэ, ён знайшоў у кладоўцы інструменты, такія, рыхт у рыхт, якія ён у бабра бачыў. І прыступіў да пабудовы лодкі. Увесь дзень пес пілаваў, габляваў і прыбіваў.

– Цяжка, гэта, аказалася, будаваць лодку! – Вельмі стаміўся Бублік.

– Засталося прасмалілі і можна спускаць на ваду! – Так, вось, незадача! Няма ў Бубліка смалы для таго, каб яго лодку гэтай смалой пакрыць.

– А, і так сыдзе! – Сказаў Бублік. – Таксама мне выдумалі! Драўніну смалой пакрываць. Дрэва, яно ж не патоне!

– Дрэва, можа, і не патоне. А, вось, ты можаш патануць у такой лодцы. – Сказаў Бабёр Бабровіч, які праходзіў у гэты час па беразе. – Паглядзі, якія вялікія дзіркі і шчыліны ў тваёй лодцы!

– Многа вы разумееце! – Скрывіўся Бублік.

– Так, ўжо ў чым, у чым, а ў пабудове дамоў, плацін і лодак я, сёе-тое, разумею. – Адказаў бабёр, – Вунь, колькі я, іх, пабудаваў за свой век!

– Не, Бобр Бабровіч! Такіх, як мая, вы не будавалі, – горда сказаў Бублік.

– Тут ты маеш рацыю! Такіх лодак я не будаваў, – З уздыхам пагадзіўся бабёр. – Таму, што калі б я будаваў такія лодкі, як у цябе, то я даўно б, ужо патануў.

Бублік не стаў далей слухаць старога бабра, а сапхнуў лодку на ваду, заскочыў у яе, і пачаў веславаць вёсламі.

– Паглядзіце, як добра плыве мая лодка! – Крыкнуў Бублік, махаючы лапай Бобру Бабровічу.

– Буль, буль! – Сказала, раптам, лодка. І стала хутка напаўняцца вадой. Вось, яна, ужо, на чвэрць у вадзе, вось, ужо, напалову, а на сярэдзіне ракі, і да самых бартоў вадой напоўнілася, уся пагрузілася ў раку.

– Ратуйце! – закрычаў Бублік, спалохаўшыся. – Дапамажыце, я тану!

І, так бы, і патануў сабака Бублік, калі б не Бабёр Бабровіч. Ён выцягнуў Абаранка з вады і адпампаваў яго. Таму, што сабака даволі моцна наглытаўся вады.

Вось, што бывае, калі бярэшся за тое, што не ўмееш рабіць. І робіш гэта цяп-ляп, па прынцыпе, – І так сыдзе!

ЯК БУБЛІК НА КАНЬКАХ КАТАЎСЯ

Была зіма. Ну, скажам, не зусім, зіма, калі маразы траскучыя, і гурбы снежныя па пояс, такія зімы ў нас сталі рэдкасцю, хутчэй, гэта зіма вельмі працяг восені нагадвала. І нават, пад Новы Год днём свяціла цёплае сонейка. А ўначы ліў халодны і сумны дождж. І, таму, канькі і лыжы пыліліся, па цёмных кладоўках, і туліліся на цесных балконах. І, з уздыхам, чакалі свайго часу – сапраўднай зімы. А, яна, усё не прыходзіла і не прыходзіла! Нават, лёду на рэчцы не было. Хоць зараз купайся!

– Бррр! Вада халодная! – У ёй, цяпер, толькі качкі плавалі і ныралі ў ваду. Яны не захацелі ляцець на цёплы поўдзень.

– А, навошта, ім, туды, ляцець, і крыламі махаць, а, потым, назад, калі, і тут цёпла? А, яшчэ, у халоднай вадзе рыбы плаваюць. Але, яны звыклыя! І, тут, раптам, прыйшлі маразы і, нават, выпаў снег.

– Прыгажосць! – Бублік выйшаў на вуліцу, хутаючыся ў цёплую зімовую куртку. На галаве ў Бубліка надзета чырвоная вязаная шапачка з пампонам. Вакол шыі абматаны доўгі пухнаты шалік. А на нагах цёплыя штонікі і прасторныя валёнкі.

– Зіма, нарэшце, прыйшла! – І, апрануцца трэба адпаведна, вось! Каб, зіму не спудзіць! Бублік выцягнуў з каморы санкі. І з'ехаў на іх з горкі некалькі разоў. Потым, ён знайшоў у пярэднім пакоі лыжы. Вышмараваў. І пакатаўся і на іх. Сабака адштурхоўваўся лыжнымі палкамі. А лыжы весела беглі па першым снезе. Беглі. Беглі. І, прыбеглі да ракі. Глядзіць Бублік, а на рэчцы лёд утварыўся. Амаль уся рака лёдам пакрылася. Толькі, на некаторых участках палонкі – прамыіны засталіся. Там, качкі плаваюць. Збіліся ў кучку. Кракаюць незадаволена. Ім мароз, снег і лёд не ў радасць.

Паглядзеў, Бублік, паглядзеў на змёрзлую, пакрытую лёдам, раку, і ўспомніў пра свае канькі. Яны пыляцца ў каморы. І, яшчэ, ні разу, гэтай зімой, канькі ня апрабаваны. Сабака паехаў дадому, узяў канькі і вярнуўся да ракі. Пераабуўся. Лыжы на беразе пакінуў. А, на заднія лапы чаравікі з канькамі нацягнуў. Раптам, бачыць Бублік, а, уздоўж берага кот Дымка ідзе на лыжах. Шпацыр лыжны здзяйсняе.

– Прывітанне, Бублік! – Павітаўся Дымка, пад'ехаўшы.

– Прывітанне, Дымка!

– А, што, гэта, ты, Бублік, канькі абуў? – пытаецца кот Дымка здзіўлена.

– Вось, бачыш? Лёд на рацэ, хачу па ім на каньках пракаціцца, – Адказвае Бублік.

– Але, гэты лёд яшчэ тонкі зусім,. Па ім нельга катацца! Небяспечна! Праваліцца можна. – Кажа Дымка і паказвае на палонкі ў лёдзе.

– Падумаеш, тонкі! – Адмахнуўся ад слоў ката Бублік. – А я, вось, вазьму і праеду! Паглядзі, як прыгожа я ўмею на каньках катацца. – І, Бублік ступіў на лёд.

– Крэк! – Затрашчаў лёд папераджальна, Гэта значыць. – Я, яшчэ, тонкі, і магу праламацца. Хадзіць і ездзіць па мне вельмі небяспечна.

– Яшчэ, чаго! Так я і спалохаўся! – Крыкнуў Бублік і, адштурхнуўшыся канькамі, імкліва панёсся па блакітнай ледзяной паверхні.

Сабака, зрабіў некалькі кругоў. І, нават, здзейсніў пару-тройку піруэтаў з фігурнага катання.

– Бачыў, як я ўмею? – Крыкнуў кату Бублік. – А ты казаў!

І, раптам, – Крэк! Хрясь! – Лёд пад Бублікам праламаўся і сабака пагрузіўся ў ледзяную ваду.

Ахоплены жахам Бублік спрабаваў ухапіцца за ледзяныя бакі палонкі, але, тонкі лёд крышыуўя і ламаўся пад яго лапамі а цяжкія, канькі, поўныя вадой, цягнулі яго ўніз.

– Ратуйце! – Залямантаваў Бублік. – Таплюся! Ратуйце! Дапамажыце!

Дымка бачыў, як сабака праваліўся ў раку.

– Бяда! Трэба дапамагчы Бубліку! А, не тое, ен патоне!

Кот зняў з задніх лапаў лыжы і, пакінуўшы ў пярэдніх толькі адну лыжную палку, папоўз да Бубліка. Лёд пад жыватом Дымкі пагрозліва рыпеў, але, ня правальваўся. Бо, вядома, што, калі ляжыш на лёдзе, то, ты ціснеш на яго менш, чым, калі стаіш, ідзеш, або едзеш.

Дымка падпоўз да боўтаючагася ў палонцы Бубліка.

– Хапайся за палку! – Крыкнуў Дымка.

Сабака, ахоплены жахам, схапіў працягнутую палку. І, кот Дымка стаў цягнуць і цягнуць за гэтую палку з усіх сіл. Спачатку, тонкі лёд правальваўся пад вагой змакрэлага Бубліка. Але, вось, сабака трапіў на больш тоўсты пласт лёду. І, здолеў, нарэшце, выпаўзці на крыгу. Калі Дымка і Бублік былі на беразе, то сабака быў настолькі змёрзлы і адубелы, што ў яго, як той казаў, зуб на зуб не трапляў. А, яго, скураны нос з чорнага ператварыўся ў сіні. Кот адвёў Бубліка да сябе дадому. І, напаіў гарачым малаком. А, яшчэ, пачаставаў сабаку вялікай, цёплай, сасіскай. Бо, вядома, што няма лепшых лекаў для змёрзлага сабакі, чым кубак гарачага малака і вялікая цёплая сасіска.

З тых часоў сабака Бублік, больш, не выходзіў на тонкі, першы, лёд. Ды і на тоўсты лёд ён, заўсёды, ступаў з асцярогай. Бо, лёд ёсць лёд! І ў ім ніколі немагчыма быць ўпэўненым. А быць бестурботным, неасцярожным, неабачліва і саманадзейным на лёдзе гэта вельмі і вельмі небяспечна. А, хто мне не верыць, той хай спытае ў сабакі Бубліка і ката Дымкі.

АДВАЖНЫ БАРАН ХВЕДАР

Пасвіліся авечкі на лузе. Блукалі. Траўку скублі. А на чале чарады стаяў баран Хведар. Таксама, па лузе хадзіў. Шчыкаў траву. За парадкам сачыў.

Раптам, адкуль ні вазьміся, выбягае з лесу воўк Вялікія Зубы Шэры Хвост!

Убачыў воўк авечак, узрадаваўся, аблізнуўся: – Шляхетны абед будзе ў мяне сёння!

Пачаў воўк падкрадацца да чарады. Бельмы блішчаць, жоўтым агнём гараць. Язык, чырвоны, з пашчы вываліўся.

Ўбачыў баран ваўка. Спалохаўся. Нават, уцячы хацеў.

Але, калі Хведар уцячэ, то, воўк ўсіх яго авечак задзярэ, паесьць.

– Не, не бываць гэтаму, не дам сваіх авечак у крыўду! – Вырашыў Хведар.

Забляяў баран і панёсся на ваўка.

А воўк пашчу раскрыў шырока. Вось-вось баранчыка праглыне.

Але, той, раптам, як падскочыць і, прама рагамі па воўчым зубах, – Бух!

Завыў воўк ад болю. Свет яму стаў не мілы. Не да авечак яму, цяпер. Абы, шкуру сваю, шэрую, ўратаваць!

Павярнуўся воўк, каб ўцячы ад барана. Ды хутчэй!

А Федзя як падскочыць, зноў, і ілбом рагатым па азадку воўчаму, – Бум!

Кулём пакаціўся ваўчына. А потым, так пусціўся да лесу, што і не дагнаць.

Вось, што значыць адчуваць сябе адказным за іншых. Тады, нават спалоханы баран, адразу, ператвараецца ў грознага і моцнага абаронцу.

ДУРНЫЯ КУРЫ

Ходзяць куры па двары, – Ко-ко-ко! – Зярняткі дзяўбуць. У смецці рыюцца. Жучкоў, чарвячкоў, вышукваюць.

Раптам, ля плота, з'яўляецца лісіца, рудая хітруха. Ўбачыла ліса курэй, аблізнулася,

– Добры дзень курачкі-прыгажуні! – Спявае Ліска ялейным галаском.

– Ко-ко-ко, вітаем і цябе, невядомы, руды, звер! – Квохчуць куры.

– А хадзем да мяне жыць! – Угаворвае ліса курэй салодкім голасам. – У мяне вакол дома лужкі зялёныя, смарагдавыя. А чарвякоў у зямлі процьма!

– А якая ў мяне хата прасторная, не тое, што ваш, стары, куратнік. Адна кухня, вось такая! – Разводзіць ліса лапы ў шыркі.

– Пойдзем, вядома, пойдзем, ко-ко-ко! – Згаджаюцца куры. – Пажывём ў заморскіх землях-краях. Папасвімся на заморскіх лужках. Паямо заморскіх, тоўстых, жучкоў-чарвячкоў. Пажывём у хаце прасторнай, ко-ко-ко!

Але, тут, з куратніка выходзіць певень Пеця Сярэбраныя Шпоры Пунсовы Грабеньчык.

– А куды, гэта, вы сабраліся, дзяўчыны-прыгажуні? – Грозна пытаецца Пеця ў курэй.

– Ды вось, звер руды, невядомы, ніколі нябачаны, запрашае нас да сябе жыць у свае краі заморскія. Там, у яго, вакол дома, лужкі зялёныя, смарагдавыя. А чарвякоў у зямлі процьма! А, якая, там, хата прасторная! Не тое, што наш, стары, куратнік. А кухня там, вось такая! – Разводзяць куры крылы ўшыркі.

Глянуў Пеця, што там за звер руды, ніколі нябачаны, а гэта… ліса! Пецька быў певень стары, бывалы. І рудую падманшчыцу ведаў, ох, як добра!

– Ку-ка-рэ-ку! Варта! Тут, ліса! Палкан на дапамогу!

На крык Пеці прыбег сабака Палкан, дваровы вартаўнік. Убачыў ён лісіцу, ды, як кінецца на яе! Цяробіць, толькі поўсць, рудая, па паветры лётае.

Ледзве ліса збегла.

– Ну, што, дзяўчыны-прыгажуні? – Пытаецца Пеця ў курэй. – Так, вы кажаце, што кухня ў звера заморскага ніколі нябачанага, вось, такая, велізарная? А якія на той кухні рондалі вялікія, вы бачылі? Дурныя, вы, куры! Дзякуйце Палкана, што вы ў гэтых рондалях не апынуліся.

ВЕРАБЕЙ І ПШАНІЧНАЕ ЗЯРНЯТКА

Скакаў, аднойчы, верабей па пажатым пшанічнага полі. Глядзіць, а на пожніве зярнятка ляжыць. Згубілі яго жняцы падчас жніва.

– Ой, зярнятка!

Вырашыў верабей склявала яго.

– Ня еш мяне! – Кажа, раптам, зярнятка. – А, лепш, пасадзі мяне ў зямлю. І ўбачыш, што будзе.

Пачухаў верабей у патыліцы. – І праўда, што мне з аднаго зярнятка, які наедак? Праглыну і нават не заўважу.

Зрабіў верабейка ўсё так, як зярнятка прасіла.

Прыйшла зіма. Халодная. Галодная. Але, і за зярнятка перажывае верабей. – Як там яно, адно-аднюткае, ў зімовым поле?

Паляцеў верабей, каб паглядзець.

– Ці не холадна табе? – Пытаецца.

– Холадна, верабейка, вой, як холадна! Але, ты снегам мяне атулі. Яно мяккае, як коўдра. Вось, я і сагрэюся.

Здзівіўся верабей, але, выканаў просьбу зярнятка. Мусіў награбці ён лапкамі і крылцамі снегу пабольш на зярнятка. І праўда, белая, пухнатая, коўдрачка атрымалася!

– Не мерзні, зярнятка!

Калі прыйшла вясна, і стала прыпякаць сонейка, зноў прыляцеў верабей на поле. Паглядзець, як там яго зярнятка жыве-пажывае. Як перазімавала?

Глядзіць верабейка, а на месцы зярнятка зялёны парастак прадзяўбся з зямлі.

– Хто ты? – Пытаецца верабей.

– Я – тваё зярнятка! Зіму я пад снегам спаў, а вясновае сонца мяне разбудзіла, і я расці пачаў.

Стаў верабей часцей прылятаць у поле, каб паглядзець на парастак. А той, з кожным днём станавіўся ўсё вышэй і мацней.

А потым, прыйшло чырвонае лета, і на самой верхавіне парастка з'явіўся колас. Колас ўсё рос, наліваўся, залацістым стаў.

Вось, і лета стала хіліцца да захаду. Прыляцеў, аднойчы, верабей, а вакол коласа шмат-шмат зярняткаў пораскидано па зямлі, параскіданыя.

– Гэта дзеткі мае, зярняткі.– Кажа колас. – Ты іх таксама ў зямлю закапай, і ўбачыш, што будзе.

Верабей так і зрабіў, як яго колас папрасіў. Лапкамі зямельку ўскалупаў, каб мяккая была пасцелька ў зярнятак. Пасадзіў у раллю зярняты.

Стаў верабей даглядаць за зярняткамі. І неўзабаве, у яго ўжо цэлае поле пшаніцы расло, каласілася.

– Цяпер, вазьмі трохі збожжа, адвязі на млын, ды змялі, – кажуць зярняткі, – вось, і будзе табе чым голад здаволіць.

Верабей так і зрабіў. Змалоў ён крыху збожжа. З мукі пірагоў сьпёк. Сядзіць верабейка ў сваім доміку, бліны, пірагі есць. Не холадна яму, больш, і ня голадна.

– Дзякуй вам вялікі, зярняткі!

– Гэта табе, верабейка, дзякуй! За тое, што клапаціўся пра нас, пялегаваў, песціў. Вялікі табе за гэта дзякуй!

Дабро, яно, заўсёды дабром вяртаецца!