Recepcja twórczości Jana Długosza w historiografii krajów europejskich

Pro praefationis

Zdarza się, że publikacje poświęcone historii same posiadają swoistą historię, złożoną z faktów wydłużających proces edytorski od momentu powstania i prze-kazania tekstów przez autorów do ostatecznego ogłoszenia ich drukiem. Takie przypadki wystąpiły na drodze edycji niniejszego zbioru studiów, będącego po-kłosiem międzynarodowej konferencji poświęconej „Recepcji twórczości Jana Długosza w historiografii krajów europejskich”. Obrady miały wszak miejsce w sali Senatu Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie w październiku 2015 roku i odbywały się w szczególnym kontekście rocznicowym. Owa konferencja zorganizowana została w ramach ogólnopolskich obchodów 600-letniej rocznicy urodzin ojca historiografii polskiej – Jana Długosza. Co istotne, idea uroczystości rocznicowych w 2015 roku narodziła się właśnie w sali Senatu częstochowskiej uczelni. Z inicjatywy dyrekcji Instytutu Historii ówczesnej Akademii, awanso-wanej wkrótce do rangi Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie, w 2013 roku odbyła się ogólnopolska narada przed-stawicieli środowisk historycznych pod auspicjami Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Historycznego oraz Prezydium Komitetu Nauk Historycznych Pol-skiej Akademii Nauk. Jej celem było podjęcie stosownych przygotowań do god-nego uczczenia zbliżającej się rocznicy narodzin Jana Długosza. W trakcie obrad podjęto inicjatywę wystąpienia do Parlamentu Rzeczypospolitej Polskiej w spra-wie ustanowienia roku 2015 „Rokiem Jana Długosza” w Polsce. Wówczas po-wołano też ogólnopolski Komitet „Roku Długoszowskiego” oraz wypracowano wstępny program obchodów. Jego uściślenie nastąpiło na kolejnej naradzie zor-ganizowanej w Krakowie w maju 2014 roku. W tym też roku Sejm Rzeczypo-spolitej Polskiej przyjął stosowną uchwałę, przychylając się do postulatu skiero-wanego w ślad za naradą w Częstochowie do Prezydium Parlamentu przez liczne gremia historyków polskich.

Uroczysta inauguracja „Roku Długoszowskiego” odbyła się 24 maja 2015 roku w Brzeźnicy nad Wartą, czyli w miejscu narodzin dziejopisa – Jana Długo-sza, Anno Domini 1415, oraz w Wieluniu, z którym mocno związana była jego najbliższa rodzina i gdzie też pochowani zostali jego rodzice. Wspomniane uro-czystości, inaugurujące ogólnopolskie obchody „Roku Długoszowskiego”, oraz

8 Pro praefationis

następujące później wydarzenia upamiętniające postać i twórczość Jana Długo-sza w regionie częstochowskim (Częstochowie i Kłobucku) koordynowane były przez Zarząd Częstochowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycz-nego. Ku czci patrona częstochowskiej uczelni odbyły się dwie konferencje nau-kowe – oprócz międzynarodowej konferencji poświęconej „recepcji twórczości Jana Długosza…”, przygotowanej przez Instytut Historii i miejscowy Oddział PTH, miała miejsce także ogólnopolska konferencja zatytułowana „Od-czytywa-nie Długosza”, zorganizowana przez Instytut Filologii Polskiej, przy współpracy Biblioteki Śląskiej w Katowicach.

W tymże jubileuszowym roku odbyły się również liczne konferencje i uro-czystości w innych ośrodkach akademickich w kraju. Dwie konferencje miały miejsce w Krakowie – na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz Uniwersytecie Peda-gogicznym im. Komisji Edukacji Narodowej. Pierwsza w skali kraju konferencja poświęcona Długoszowskiej problematyce odbyła się wszak w Opolu, natomiast we wspomnianym dniu inauguracji ogólnopolskich uroczystości historycy z wielu środowisk obradowali w Wieluniu. Utrwalony drukiem dorobek owych konferencji jest niewątpliwie cennym wzbogaceniem wcześniej publikowanych „Dlugosianów”, w szczególności będących pokłosiem jubileuszu obchodzonego w 1980 roku, w pięćsetletnią rocznicę śmierci wielkiego Polaka.

Organizatorzy częstochowskiej konferencji, biorąc pod uwagę problematykę podejmowaną w innych ośrodkach akademickich, zdecydowali się skoncentro-wać obrady na tych obszarach twórczości Jana Długosza, w których narracja wy-kracza poza ścisłe granice dziejów ojczystych. Wprawdzie dziejopis spisywał swoje Annales seu Cronicae na chwałę „Sławnego Królestwa Polskiego”, ale też nie ograniczał swojego wykładu do historii ziem polskich, czy krain pozostają-cych w jego czasach pod berłem dynastii Jagiellońskiej. Naturalnie, największe zainteresowanie wykazywał przy tym przeszłością państw ościennych, chociażby przez wzgląd na wydarzenia rzutujące na rozwój wypadków na ziemiach pol-skich, w szczególności jeśli opisywane fakty wpływały na dalszy rozwój wypad-ków i skutkowały konfliktami zbrojnymi.

Stworzone przez Długosza źródła historiograficzne po wiekach szczególnie cenione są przez badaczy przy analizie tych partii dzieła, w których znalazły się opisy faktów znanych dziejopisowi z autopsji. Przypomnijmy, że jako dyplomata królewski i zaufany dworzanin kardynała Zbigniewa Oleśnickiego był naocznym świadkiem doniosłych wydarzeń w dziejach Królestwa Polskiego, czy szerzej – Europy Środkowo-Wschodniej. Ze względów źródłoznawczych dogłębnej analizie poddawane są liczne fragmenty, w których Długosz opierał narrację na zapozna-nych dziełach swoich poprzedników, w szczególności kronikach spisanych w krę-gach kulturowych innych krajów, częstokroć opatrując je własnym komentarzem.

Wspomniane tu walory poznawcze Długoszowych Roczników zwracały szczególną uwagę badaczy historii Europy Środkowo-Wschodniej, co stanowiło impuls do przyjęcia koncepcji merytorycznej konferencji zorganizowanej

9 Pro praefationis

w „Roku Długoszowskim” w Częstochowie. Zatem organizatorzy tego przedsię-wzięcia zwrócili się do licznego grona badaczy z wielu ośrodków zagranicznych z zaproszeniem do udziału w obradach poświęconych recepcji twórczości Jana Długosza w historiografii ich rodzimych krajów, spotykając się na ogół z pozy-tywnym przyjęciem. W kilku przypadkach referenci, deklarujący udział w kon-ferencji, z różnych względów nie mogli przybyć w oznaczonym terminie do Czę-stochowy, co nastąpiło zarówno w przypadku historyków polskich, jak i zagra-nicznych (z Litwy, Niemiec, Rosji i Węgier). Ostatecznie w obradach odbywają-cych się w dniach 22–24 października uczestniczyło dwudziestu referentów, w tym 14 zagranicznych – z Białorusi, Czech, Litwy, Rumuni i Ukrainy. Referaty wygłoszone przez polskich uczestników obrad koncentrowały się głownie na pro-blematyce związanej z dziejami regionów pogranicznych, będących przedmio-tem zainteresowań historiografii polskiej i krajów sąsiedzkich. Szczególnego wspomnienia wymaga referat wprowadzający do rozważań szczegółowych, wygło-szony przez wybitnego przedstawiciela mediewistyki polskiej, Profesora dra hab. Je-rzego Wyrozumskiego, który przedstawił „Panoramę twórczości Jana Długosza”.

Z żalem należy odnotować, że nie wszyscy referenci złożyli teksty interesu-jących wystąpień do druku, co zubożyło zaplanowaną publikację już na wstępie prac redakcyjnych. Później – niestety – wystąpiły kolejne problemy natury for-malno-finansowej, które zaplanowaną na rok 2016 edycję materiałów pokonfe-rencyjnych przesuwały aż do roku bieżącego. Przygotowany do druku zbiór tek-stów jest jednak trwałym śladem obchodów „Roku Jana Długosza”, w tym przy-padku zorganizowanych w Uczelni noszącej imię wielkiego historiografa. Pozo-staje przy tym wyrazić nadzieję, że utrwalone w tej edycji treści wygłoszonych w roku 2015 referatów przyczynią się do podejmowania dalszych inicjatyw ba-dawczych w skali międzynarodowej w dziedzinie historii historiografii, które mogą wzbogacić postrzeganie owej problematyki w skali środkowo- i wschod-nioeuropejskiej. Postulat podjęcia takich inicjatyw sformułowany został podczas dyskusji panelowej w ostatnim dniu obrad częstochowskiej konferencji w trakcie debaty „O potrzebach i możliwościach zintegrowanych badań nad dziejopisar-stwem późnego średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych w Europie Środ-kowej i Wschodniej”. Z satysfakcją należy odnotować, że wypowiedziane wów-czas propozycje nie pozostały bez echa. Niebawem grupa uczestników owej kon-ferencji zainicjowała kolejne spotkanie, tym razem w głównym gmachu Akade-mii Nauk Czeskiej Republiki w Pradze, gdzie w dniach 25–26 października 2017 roku odbyła się międzynarodowa konferencja pod tytułem: „Kosmas, Gallus Anonymus a Nestor v transkulturní perspektivě” zorganizowana przez Histo-ryczny Instytut Akademii Nauk Czeskiej Republiki, przy współudziale Instytutu Historii Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Narodowego Kijowsko- -Pieczerskiego Instytutu Historyczno-Kulturowego w Kijowie oraz Pracowni Międzyobszarowych Indywidualnych Studiów Humanistyczno-Społecznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Podówczas w Pradze referaty

10 Pro praefationis

wygłosiło aż 11 uczestników spotkania w Częstochowie w 2015 roku! Natomiast w dniach 7–8 grudnia 2018 roku odbyła się – w tym samym składzie współorganizatorów – kolejna konferencja pod tytułem „Космас, Галл Анонім і Нестор в транскультурній перспективі”, tym razem w budynkach Instytutu Historyczno-Kulturowego Ławry Peczerskiej w Kijowie. W obu wspomnianych przy-padkach treści referatów zapewne przybliżone zostaną szerszym kręgom badaczy historii w formie stosownych publikacji, zatem prezentowany zbiór tekstów nie tylko upamiętnia obrady zainicjowane w „Roku Długoszowskim”, ale też może w przyszłości stanowić początkową edycję serii wydawnictw pokonferencyjnych, skoncentrowanych na problematyce historii historiografii Europy Środko-wej i Wschodniej, zatem swoistego nurtu badawczego, który ożywczy impuls zyskał właśnie podczas obrad w Częstochowie.

Marceli Antoniewicz

Norbert Morawiec