Read the book: «Си Цзиньпин: классикалык цитаталар жана сюжеттер. Экинчи китеп», page 2

1 БӨЛҮМ

ОРИГИНАЛ

Асман асты мамлекети – бир организм, падыша – баш, чиновниктер – сан жана билек, эл – кол-бут. Төмөндөгүлөр кайгырса, жогоруда чын жүрөктөн кубаныч болбойт. Төмөндөгү эл ачарчылыктан жапа чегип турганда, жогоруда тамак-аш жетиштүү болбойт. Төмөндөгүлөр сууктан кыйналса, үстү жагыңа кийим-кече жетпей калат. Бутуңузга бут кийимсиз баш кийим кийүү ырым-жырымды бузуу болуп саналат. Бут суук болгондо жүрөк оорусуна алып келет. Адамдар сууктан жапа чеккенде, мамлекетте ооруну пайда кылат.

Сюнь Юэ, «Шен Цзянь» трактаты («Өткөндүн сабактары жөнүндө ой жүгүртүү»), «Чжэн ти» бөлүмү («Саясий система»), Чыгыш Хань доору

КОММЕНТАРИЙ

«Шен Цзянь» («Өткөндүн сабактары жөнүндө ой жүгүртүү») трактатынын автору – соңку Чыгыш Хань доорунун философу жана тарыхчысы Сюнь Юэ. Трактат беш бөлүмдөн турат: «Саясий түзүлүш», «Учурдагы окуялар», «Ырымдарды айыптоо», «Ар түрдүү кептер» эки бөлүктөн турат. Чыгарманын аталышы тарых сабактарын тактоо маанисиндеги «шэнь» – «тактоо» жана «цзянь» – «насаат үлгү» деген сөздөрдөн түзүлгөн. «Бутка суук тийсе жүрөк оорусуна алып келет. Элге суук тийсе, мамлекеттин ооруларын пайда кылат» деген «Саясий түзүлүш» бөлүмүнөн алынган.

Сюнь Юэ «Асман мамлекети – бир организм, падыша – баш, чиновниктер – сан жана билек, эл – кол-бут» деп эсептеген. Мамлекеттин түзүлүшүн адамдын дене түзүлүшүнө – баш, жамбаш жана билек, кол жана бутка салыштыруу менен автор башкаруучунун, чиновниктердин жана карапайым элдин органикалык биримдиги жана өз ара байланышы жөнүндөгү идеяны берет. Тартиптин бузулушу «Бут суук болгондо жүрөк оорусуна алып келет. Адамдар сууктан жапа чеккенде, мамлекетте оору пайда болот». Билдирүүнүн мааниси төмөнкүдөй: буттар муздак болгондо, бул салттуу кытай медицинасынын идеяларына ылайык, дененин жогорку бөлүгүн, атап айтканда, жүрөк ооруларын пайда кылышы мүмкүн. «Карапайым эл тирүү болсо, анда ата-бабалардын курмандык чалынуучу жайы да тирүү; карапайым эл өлсө, анда ата-бабалардын курмандык чалынуучу жайы да жок болот». Бул сөздөр менен мамлекеттин гүлдөп өнүгүшү жана бекемделиши үчүн ар кимдин карапайым элге көңүл бурушу жана ырайымы маанилүү экендиги баса белгиленет.

Асман менен жер улуу, бирок бардык нерсенин негизи эл.

Цитата «ККП Борбордук Комитетинин 5-чакыруусунун XVIII пленумунун 2-жалпы заседаниесинде жасаган докладында» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Жалпы орточо бакубат коомду куруудагы чечүүчү жеңишке карай бурулуш этабында Төрага Си Цзиньпин «бардыгынын негизи – эл» принцибинин артыкчылыктуулугун ырастап, «карапайым эл» жалпы орточо жыргалчылыкта коомдо борбордук орунду ээлешин тастыктайт. Бул жалпыга бирдей орточо жыргалчылыкты куруу процессинин нарктык процесси карапайым элге багытталгандыгы менен гана эмес, ошондой эле көбүрөөк деңгээлде орточо бакубаттуулукту камсыз кылуунун эң маанилүү бөлүгү карапайым жарандардын катмары болуп саналгандыгы менен түшүндүрүлөт. Жалпыга бирдей орточо жыргалчылыкка жетишүү бардык жарандардын кирешелерин теңдештирүү дегенди билдирбесе да, эгерде жакырчылыктын чегинде жашаган бир нече миллион жарандар болсо, орточо жыргалчылык мындан ары универсалдуу боло албайт. Жалпы орточо жыргалчылык калктын бардык катмарын камтууга тийиш, ал эми социалдык карама-каршылыктардын пайда болушуна жол берилгис, «Байдын сансыз байлыгы бар, кедейлер кебек жана топурак менен күн көрүшөт» жана «Байдын талаалары чексиз болгондуктан, кыябандын ортосундагы жолдордун аягы да, чети да жок. Байкуштун талаада алакандай жери бар, андыктан ал жерге бир шибегени сайганга гана орун бар».

Ошондуктан Си Цзиньпин башка нерселер менен катар тең салмактуу өнүгүүнү, өнүгүүнүн кемчиликтерин жана көйгөйлүү аймактарды жок кылууну, «Либих жыгач чоң челегин» чектөөчү факторунун таасирин жок кылууну, коомдук биримдиктин таасирин бекемдөөнү жана өнүктүрүүнүн жаңы идеологиясынын маанилүүлүгүн дайыма баса белгилеп келет. Өнүктүрүүнүн артыкчылыктарын социалдаштыруу ар бир адамдын катышуусун, ар бир адамдын аракетин, натыйжаларды ар кимдин ортосунда бөлүштүрүүнү талап кылат. Партия жалпы орточо жыргалчылыктын коомун жакыр жана кыйналган аймактарга жайылтууга салтанаттуу убадасын жарыялады. ККПнын XIX съездинде «2020-жылга карата финансылык абалы КЭРнын учурдагы деңгээлинен төмөн болгон айыл калкынын жакырчылыгын жоюуну гарантиялоо», кедей округдар» деп аталган бул түшүнүк толугу менен жоюлганга чейин, райондук масштабда жакырчылыкты жоюу, ошондой эле калктын жашоо деңгээлин жогорулатууну гарантиялоо» деген максат коюлган. «Бардык партиялык иш элдин жыргалчылыгын жогорулатууга багытталган, ошондуктан карапайым элдин турмушу жөнүндө китептин жаңы главасын жазуунун лейтмотиви так жалпы орточо жыргалчылык коомун куруу болуп саналат.

ОРИГИНАЛ

Император: «Асман менен жер улуу, бирок бардык нерсенин негизи – падыша» деп айткан. Өлкөнүн бакубаттуулугу үчүн эң башкысы – бул падыша. Тартип менен баш аламандык бири-бирин алмаштырат, жыргалчылык менен өлүмдү тагдыр чечет».

Фан Сюаньлин, «Цзинь шу» трактаты («Цзинь династиясынын тарыхы»), «Сюан-ди цзы» бөлүмү («Император Сюан-ди жөнүндө жазуулар»), «Чжи Юэ» бөлүмү («Чоң аткаминерлерге кайрымдуу императордук сөздөр»), Тан доору.

КОММЕНТАРИЙ

Цзинь императору Сюань-ди – Үч Падышалык доорунун саясий ишмери жана аскер башчысы, ошондой эле Сыма И деген ат менен белгилүү болгон Батыш Цзинь династиясынын негиздөөчүсү. Сыма Янь император болуп жарыялангандан кийин, чоң атасы Сима Иге ал өлгөндөн кийин императордук титул ыйгарган жана аны Сюань-ди деп атаган. «Цзинь Шу» трактатын Фан Сюаньлин бир катар башка авторлор менен бирге түзгөн. Тан императору Тай-цзунга таандык эң жогорку буйруктардын тексттери, император У Эр-ди жөнүндө жазуулар, ошондой эле Лу Цзи менен Ван Сичжилердин өмүр баяндары «Чжи чжи» («Баарынан ырайымдуу императорлордун чиновниктерге айткан сөздөрү») деген жалпы аталыш менен бириккен төрт билдирүүнү түзөт.

«Асман менен жер улуу, бирок эң башкысы эл» деген сөз Тан императору Тай-цзундун башкаруу идеясын түзөт. Тай-цзун: «Падыша кемедей, карапайым эл суудай. Суу кемени көтөрө алат, бирок аны оодарышы да мүмкүн» жана «бардык маселеде негизги нерсеге көңүл буруу керек. Мамлекет үчүн эң башкысы эл. Эл үчүн эң башкысы кийим-кече, тамак-аш». Тай-цзундун айтымында, «Падышанын жолу элге жакшылык алып келүүсү керек. Падышанын кызыкчылыгы үчүн элге зыян келтирүү, курсагын тойгузуу үчүн өз бутун кесип салганга барабар», себеби адамдын курсагы ток болгону менен анын денеси өлүп барат.

Си Цзиньпин «Асман менен жер улуу, бирок бардык нерсенин пайдубалы – эл» деген сөздү айткан. Өлкөнүн бакубаттуулугу үчүн эң башкысы – падыша» деген өзгөртүлгөн «Асман менен жер улуу, бирок бардык нерсенин негизи – эл» деген аталышта Коммунисттик партиянын мамлекеттик башкаруусунун маңызын чагылдырган. Кытай карапайым элдин жыргалчылыгын көздөгөн.

«Эл арасында ынтымак болсо, мамлекет бекем болот»

Цитата ШКУга мүчө-мамлекеттердин башчыларынын Кеңешинин XIV жыйынында «Күчтөрдү топтоо, чыныгы өз ара аракеттенүү, ШКУ уюмунун сапаттык жаңы деңгээлине чыгуу» баяндамасында жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Карапайым элдин маанайы эң чоң саясат. Карапайым элдин тилектештиги мамлекеттин көтөрүлүшүнө жана кыйрашына, мамлекеттик иштердин ийгилиги менен кулашына негизги элемент катары кызмат кылат. Кытай кыялын ишке ашыруу Кытайдын бардык элинин күч-аракеттерин толук топтоону талап кылат. Реформаларды толугу менен тереңдетүү калктын бардык топторунун таламдарынын биримдигин, реформалардын маңызын бирдиктүү түшүнүүнү талап кылат. Кайсы гана иш болбосун баш кошууга боло турган бардык күчтөрдүн биримдигин, мобилизациялануучу бардык активдүү элементтерди мобилизациялоону, коомдук иштерди практикалык турмушка ашыруу үчүн коомдук пикирдин бекем базасын түзүүнү көздөйт. Жогору менен ылдыйдын умтулууларынын биримдиги, ички жана тышкы өз ара аракеттенүүсү, бүтүндөй коомдун бирдиктүү маанайы, бүтүндөй коомдун бирдиктүү аракети, коомдун бардык күчтөрүнүн бир бекем жипке чырмалуусу аркылуу гана биз реформанын кемесин тез агып бара жаткан дарыянын фарватеринде, бороондуу толкундарды басып өтүп, максатка жетүү жолунда бардык тоскоолдуктарды жок кыла алабыз. Дал ушундан улам Си Цзиньпин элдин мүдөөсүн жана талаптарын коомдо «жалпы бөлүккө» жеткирүүнүн маанилүүлүгүн дайыма баса белгилеп келет.

Кытай бүгүнкү күндө экономиканын жана коомдун таркатылган структурасы, бай маданияты жана ишмердүүлүктүн бардык башка тармактарында өнүгүүнүн жогорку деңгээли менен мүнөздөлөт. Коомдук кызыкчылыктардын жана көз караштардын терең кайра жаралышы коомдук аң-сезимди бириктирүү жана күчтөрдүн биримдигин түзүү милдеттерин тынымсыз татаалдантып келет. Реформаларды алга жылдыруу жана тереңдетүү жана өнүгүү процессинин сапатын жогорулатуу аркылуу коомдогу борборго багыттоочу күчтөрдүн өсүшү аркылуу социалдык адилеттүүлүктү камсыз кылуу өзгөчө мааниге ээ болууда. Мына ушул факторлордун аркасында гана инсан өзүнүн өнүгүүсү бүтүндөй өлкөнүн өнүгүшү менен бирге болоорун түшүнө алат. Мына ушул факторлордун аркасында гана мамлекеттин өнүгүү процессинин кагуусу коомдун күтүүсүнө жооп берип, азыркы Кытайдын «Гармониянын кооз күүсүн» жаңырта алат.

ОРИГИНАЛ

Качан падыша ырым-жырымдарды сактап, милдетти аткарса, мамлекетке тартип келет. Падыша ырым-жырымдарды тебелеп, милдетке кайдыгер мамиле кылса, мамлекетте тартипсиздик пайда болот...... Падыша асыл адамдарды жакындатканда мамлекет күчтүү болот. Падыша асыл адамдарды кетиргенде мамлекет алсыз болуп калат. Падыша элдин камын ойлосо, мамлекет күчтүү болот. Падыша элди ойлобогондо мамлекет алсыз болуп калат. Падышанын буйругуна ишенсе мамлекет күчтүү болот. Падышанын жарлыгына ишенбесе мамлекет алсыз болуп калат. Элдин биримдиги болгондо мамлекет күчтүү болот. Элдин ынтымагы жок болгондо мамлекет алсыз болуп калат. Сыйлыктар татыктуу ыйгарылса, мамлекет күчтүү болот. Татыксыз сыйлыктар берилгенде мамлекет алсыз болуп калат. Жазадан коркуу болгондо мамлекет күчтүү болот. Жазадан коркуу жок болгондо мамлекет алсыз болуп калат. Механизмдер, техникалар, курал-жарактар жана зооттор жакшы жасалып, колдонууга жеңил болгондо мамлекет күчтүү болот. Механизмдер, жабдыктар, курал-жарактар, зооттор начар жасалып, колдонууга ыңгайсыз болгондо мамлекет алсыз болуп калат. Аскерлер акылдуулук менен пайдаланылса, мамлекет күчтүү болот. Аскерлер ойлонулбай колдонулса, мамлекет алсыз болуп калат. Командалардын биримдиги болгондо мамлекет күчтүү болот. Буйруктун биримдиги жок болгондо мамлекет алсыз болуп калат. Мамлекеттин күчтүү жана алсыздыгынын башаты мына ушулар.

Сюн-цзы, «Сюн-цзы» трактаты, «И бин» бөлүмү («Аскердик иштер боюнча баяндамалар»), Согушуп жаткан мамлекеттердин доору

КОММЕНТАРИЙ

«Сюнь-цзы» трактатынын «Аскердик иштер боюнча баяндамалар» бөлүмү аскердик иштердин аспектилерин жана Сюнь-цзынын аскер илими жөнүндөгү идеяларын чагылдырат.

Сюнь Цзунун пикири боюнча, согушта оң натыйжага жетүү үчүн «эл менен биримдикти» (элдин жана өзүнүн жолдоочуларынын биримдигин камсыз кылуу), ошондой эле «элди өз тарабына тартуу жөндөмдүүлүгүн» (б.а. массанын колдоосуна ээ болуу жөндөмдүүлүгүн) камсыз кылуу зарыл. Эссенин текстинде бул принцип мындайча айтылат: «Мага белгилүү болгон байыркы ыкма боюнча, ар кандай согушта негизги нерсе эл менен биримдикте болот. ……Демек, адамдарды өз тарабына тартуу жөндөмү – бул согушту жакшы жүргүзүү. Ошондуктан, согушту ийгиликтүү жүргүзүү үчүн, элди өз тарабыңа билгичтик менен тартуу керек, ушунун өзү жетиштүү». «Элди өз тарабына тарта билүү» өз кезегинде «ырым-жырымды, намыс парзды сактоону, татыктуу жигиттерди жакындатууну, элдин камын көрүүнү, жарлыктарга ишенимди камсыз кылууну, элдин ынтымагына жетишүүнү, намыскөйлүктү, татыктуу сыйлык берүүнү, жазадан коркууну талап кылат». Ошондой эле жакшы жасалган жана колдонууга оңой механизмдер, жабдуулар, курал-жарактар жана зооттор менен камсыз кылуу, аскердик күчтү сарамжалдуу пайдалануу, командалык биримдикти орнотуу ж.б.у.с.

Сюнь-цзы: «Элдин биримдиги болгондо мамлекет бекем болот. Элдин ынтымагы жок болгондо мамлекет алсыз болуп калат». Билдирүүнүн мааниси – элдин тилеги, аракети бириккенде мамлекет бекемделет. Элдин тилеги, аракети экиге бөлүнгөндө мамлекет алсырайт. Сюнь-цзы биздин заманга чейин эле массанын ролунун маанилүүлүгүн түшүнгөндүгүн көрүү оңой.

Жамгыр учурунда үйдүн чатырынан агып жаткандыгын билүү үчүн үйдүн чатырынын астында болуу керек. Мамлекеттик бийликтин кемчиликтерин билүү үчүн айыл талаасында элдин арасында болуш керек.

Цитата «Партия менен элдин биримдигинин саясаты жаатындагы практикалык тарбия иштери боюнча корутунду заседаниеде сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Партия менен элдин биримдигинин саясаты жаатындагы практикалык тарбия иштеринин жыйынтыгын чыгарып жатып, Си Цзиньпин практикадан мисалдар менен бекемделген бир катар жаңы идеяларды айтты. Эң маанилүү аспектилерди бөлүп көрсөтүү, милдеттерге көңүл буруу, лидерлик ролду аткаруу, массаны жетектөө зарыл. Терең билим аркылуу иш-аракеттердин сапатын жогорулатуу жана практикалык иш-аракеттер аркылуу билимди тереңдетүү, «тартиптин катаалдыгы» түшүнүгүнүн артыкчылыктуулугун ырастоо, катаалдуулукту жана чынчылдыкты көрсөтүү, бардык деңгээлде катуу тартипти камсыз кылуу, жогору менен ылдыйдын өз ара аракеттенүүнү кеңейтүү, эл массасына ишенип, элге кенен эшик ачуу керек. «Жамгыр учурунда үйдүн чатырынан суу агып жатканын билүү үчүн үйдүн чатырынын астында болуу керек. Мамлекеттик бийликтин кемчиликтерин билүү үчүн айыл талаасында элдин арасында болуш керек». Классикалык сюжеттен алынган бул цитата «Эл массасына ишенип, элге эшиктер кенен ачылсын» деген принципти баса белгилеп, карапайым элдин жашоого ыраазы болушун баалуулуктун багыты катары ырастоо максатында берилген, бул система жана баалоонун фундаменталдуу критерийи партиянын мүчөлөрүнүн ишинде жетекчилик кылууга тийиш. Элдин пикири партиялык жана мамлекеттик иштин бардык формаларынын мыкты өлчөмү болуп кызмат кылат.

Катарларында 9 миллионго жакын адамдан турган Улуу партия тоолорду жылдырууга жөндөмдүү алп күчкө ээ. Масса – алпты кармап турган жер. Эгерде партиялык катуу дисциплина дайыма «партиянын мүчөлөрүнүн күч-кубатын сыноо» болсо, анда масса экзаменчи болуп саналат, тапшырмаларды түзөт, экзаменде тартипти сактайт, бааларды коет. Кандай гана иште болбосун эл үчүн эшигин кенен ачып, массага таянуу менен аракеттенүү, партия менен мамлекеттин ишин текшерип, баалоо үчүн элге мүмкүнчүлүк берүү керек. Мына ушундай шарттарда гана эмгек өндүрүмдүүлүгүн, мазмундуулугун, тууралыгын камсыз кылып, элдин турмушун кубанычка толтурууга болот.

ОРИГИНАЛ

Кимдир бирөө: «Байыркы замандан ушул күнгө чейин далайлар китеп жазып, ынанымдуу далилдерди ойлоп таап, канондордун, байыркылардын аңгемелеринин чындыгын жоготуп, байыркы замандын улуу даанышмандарынын идеяларын бурмалап келишет…» деп айткан

Буга жооп кайтарылган: «Улуу даанышмандар улуу чыгармаларды жаратышат, татыктуу адамдар жаратуучулардын ойлорун билдирүү үчүн, байыркы замандын улуу даанышмандарынын керээздерин чогултуу үчүн канондук китептерди жазышат, бул канондук китептерди зарыл кылат..... Жогоруда айтылгандардан улуу даанышмандардын эмгектери тамыр жана өзөк, канондук китептер бутак экени келип чыгат. Бутактар чындыктан четтегенде, тамыр менен өзөк Жолдун чыныгы маңызын сактап кала берет. Демек, булардын кайсынысы өлбөстүктүн яшма талканы? Жамгыр учурунда үйдүн чатырынан агып кеткендигин билүү үчүн үйдүн чатырынын астында болуу керек. Мамлекеттик бийликтин кемчиликтерин билүү үчүн айыл талаасында элдин арасында болуш керек. Канондук китептердин каталарын билүү үчүн байыркы замандын улуу даанышмандарынын эмгектерине кайрылуу керек. Байыркы замандын улуу даанышмандарынын чыгармалары түшүнүктүү сөздөр менен жазылып, чыныгы маңызын ачып берген. Канондук китептер жөнүндө жазгандар чындыкты толук түшүнүүгө аракет кылышабы? Мугалимдерден гана билим алып, канондук китептер жөнүндө жазуу менен чектелгендер чыныгы түшүнүккө ээ боло алышпайт.

Ван Чун, «Лунь Хэн» трактаты («Пикирлерди таразалоо»), «Шу Цзе» бөлүмү («Китептер жөнүндө түшүндүрмө»)

КОММЕНТАРИЙ

«Жамгыр учурунда үйдүн чатырынан суу агып кеткендигин билүү үчүн үйдүн чатырынын астында болуу керек. Мамлекеттик бийликтин кемчиликтерин билүү үчүн айыл талаасында элдин арасында болуш керек» деген сөздөр Чыгыш Хань доорунун философу Ван Чуңдун «Лунь Хэн» («Пикирлерди таразалоо») эмгегинде айтылган. Ван Чун тирүү кезинде бүт күчү менен диний мистикага жана теологизмге каршы чыгып, материализмдин алгачкы теориясын иштеп чыккан.

Ван Чун өзү жөнүндө ушундай дейт: «Мени жалган жазуулар жана негизсиз жазуулар капалантырат, ошондуктан «Лунь хэн» китебин жараттым». Ван Чун «Адам менен жогорку табигый күчтөрдүн өз ара аракети» концепциясын, апокрифтик жана төлгөөчү китептерди жана ырым-жырымдарды сынга алган сынчы болгон. Ал өз кезегинде «Илимдерди түшүнүүгө негизделген билим» жана «Чындыкты аныктоо үчүн угуу жана көрүүгө таянуу зарылчылыгы» теориясын алдыга койгон. Ван Чундун айтымында, «Жамгыр жааганда үйдүн чатырынан суу агып жатканын билүү үчүн үйдүн чатырынын астында болуш керек. Мамлекеттик бийликтин кемчиликтерин билүү үчүн айыл талаасында элдин арасында болуш керек. Канондук китептердеги каталарды билүү үчүн байыркы замандын улуу акылмандарынын эмгектерине кайрылуу керек». «Айыл талаасы» деген сөз карапайым элдин борборун билдирет. Демек, бул үйдүн жашоочулары жаан жааганда үйдүн чатыры агып кетээрин жакшы билишет; Бийлик саясатынын кемчиликтерин айтууга карапайым эл гана укуктуу; Канондук китептердин каталары байыркы замандын улуу даанышмандарынын чыгармаларын окуганда айкын көрүнүп турат.

Элдин колдоосуна ээ болсоң, мамлекетке ээ болосуң, элдин колдоосунан айрылсаң мамлекеттен ажырайсың.

Цитата «ККПнын түзүлгөндүгүнүн 95 жылдыгына арналган салтанаттуу заседаниеде сүйлөнгөн сөздө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШУНДҮРМӨ

«Эл» кытайлык коммунисттер үчүн ар дайым эн маанилүү сөз болуп кала берет. Акыркы 90 жылдын ичинде партия салттуу түрдө эл тарабында болуп, муну өзүнүн принципиалдуу саясий позициясы катары эсептеп келген. Партия карапайым эл менен бир кайыкта, жамгырда да, шамалда да, кандай гана оор сыноолор болбосун, карапайым эл менен кан тамыр байланышын сактап турат. Мына ушул байланыштар бардык кыйынчылыктарды жана коркунучтарды жеңип чыгууда партиянын аскердик жеңиштеринин негизги кепилдиги болуп калды. Си Цзиньпин бул чындыкты жөнөкөй, бирок мааниси өтө терең: «Элдин колдоосуна ээ болсоң, мамлекетке ээ болосуң, элдин колдоосунан айрылсаң мамлекеттен ажырайсың» деп айткан.

Партиянын XVIII съездинен кийин элдин жетекчи ролунун идеологиясы, элдин атынан бийликтин чындыгына ишенүү, элге кызмат кылуунун баалуулугу прогресс жолу менен алга карай кыймыл өлкөнүн бардык ишмердүүлүгүнө толук кандуу сиңип калды. Бир жагынан, элдин жыргалчылыгынын өсүшү, адамдардын инсандык өнүгүшүн тездетүү, өлкөнун өнүгүшүнүн артыкчылыктарын социализациялоодон тартып, социалдык адилеттүүлүктүн идеяларын орнотууга чейин, алынган кирешелерди бөлүштүрүүдөн тартып кеңири чаралар, калктын бардык катмарларынын арасында жакырчылыкка каршы согуш жарыялоого чейинки реформалар мамлекеттин өнүгүү процессинин жалпы улуттук мүнөзүн көрсөтүп турат. Экинчи жагынан, партиялык этиканын «деталдарын» жакшыртуу боюнча биринчи кезектеги чаралар, «жолборсторду өлтүрүп, чымындарды чаап» деген ураандын алдында ар кандай масштабдагы коррупционерлерге каршы күчтүү күрөш эң көйгөйлүү аймактарда психологиялык кырдаалдын бир топ жакшырышына алып келди, өлкөдө партия менен массанын ортосундагы көзгө көрүнбөгөн дубалдын бузулушу, коомдук аң-сезимдин баш кошкондугун аныктап, карапайым элдин тилектештигине ээ болду.

«Карапайым элдин тилектештиги эң чоң саясат». Өнүгүүнүн туура жолуна түшүү менен гана элдин жыргалчылыгын жогорулатууга болот. Өнүгүү процессинде туура баалуулуктар системасын бекем кармануу менен гана карапайым элдин ишенимине ээ болот.

ОРИГИНАЛ

«Ырлар китебинде» мындай деп айтылат: «Инь династиясы элдин колдоосун жоготпостон, Жогорку Теңирдин ырайымына ээ боло алган. Инь династиясынын тагдыры эң жогорку батаны сактап калуу канчалык кыйын экени жөнүндө эскертүү болсун. Бул эгерде элдин колдоосуна ээ болсоң, мамлекетке ээ болосуң, элдин колдоосуна ээ болбосоң мамлекетке ээ болбойсуң дегендик.

«Ли цзи» («Такыбалык жөнүндө жазуулар») китеби, «Да сюэ» («Улуу окуу») трактаты, Чуньцю («Жаздар жана күздөр») мезгили – Цинь жана Хань доору.

КОММЕНТАРИЙ

Адегенде «Да сюэ» («Улуу окуу») трактаты «Ли цзи» («Такыбалык жөнүндө жазуулар») канондук жыйнагынын бөлүмдөрүнүн бири болгон. Кийинчерээк «Да сюэ» өзүнчө трактат болуп бөлүнүп, «Лунь юй» («Сүйлөшүү жана өкүмдөр»), «Мэн-цзы» жана «Чжун юн» («Орто жана өзгөрүлгүс») менен бирге Конфуцийдин «Төрт китебин» түзгөн. Эссе «Үч негиз» деп жарыялайт, б.а. «Таза ырайымды бөлүп көрсөтүү, эл менен бир болуу, кемчиликсиз жакшылыкка токтоо» жана Сегиз негиз, б.а. «Жараштыруу, билимди аягына чыгаруу, ойдун ыкласына ээ болуу, жүрөктү оңдоо, инсанды оңдоо, үй-бүлөнү түздөө, мамлекетте тартипти орнотуу, Асман империясында тең салмактуулукту орнотуу» булар биригип, Түштүк ыр доорунан баштап, неоконфуцийчиликтин этикасынын, саясатынын жана философиясынын негизги принциптери болуп калды.

«Да сюэ» текстинде «Ши цзин» («Ырлар китеби») жыйнагынын ырлары түшүндүрүү менен кайра-кайра келтирилет. «Инь династиясы элдин колдоосун жоготпостон, Жогорку Кожоюндун ырайымына ээ боло алат эле. Инь династиясынын тагдыры эң жогорку батага ээ болуу канчалык кыйын экени жөнүндө эскертүү болуп,«Ши Цзин» китебинин «Да я» («Улуу одалар») бөлүгүнүн «Вэнь-ван» бөлүмүнөн алынган. Түпнускадагы «элдин колдоосун жоготуу» деген сөз айкашы «насаатчыдан айрылуу» деген семантикалык коннотацияны да камтыйт. Түп нускадагы «Жогорку бата» сөз айкашы «асмандагы тагдыр» деген семантикалык коннотацияны, б.а. «башкаруу үчүн асман мандаты деген кошумча маанини билдирет». Сөздүн жалпы мааниси төмөнкүдөй: Инь (Шан) династиясы элдин сүйүүсүн жоготпосо, Асман мыйзамдарына баш ийип, Асмандагы тагдырга ылайык бийлик кыла алмак. Инь (Шан) падышалыгынын кайгылуу тажрыйбасын үйрөнүү керек, анткени бул өлкөнү башкаруу үчүн Асмандагы тагдырды сактап калуунун бирден-бир жолу.

«Элдин колдоосуна ээ болсоң мамлекетке ээ болосуң, элдин колдоосуна ээ болбосоң мамлекетке ээ болбойсуң» деген сөз массанын ролунун маанилүүлүгүн баса белгилейт. «Да сюэ» дагы эскертет: «Мамлекеттин ээсинин этиятсыздыгына жол берилбейт. Эгерде башкаруучу калыс эмес болсо, аны Асман империясы жазалайт!»

Мамлекетти башкарууда белгилүү бир тартип бар, анын негизин элге пайда алып келүү түзөт.

Цитата Азия-Тынч океаны Экономикалык кызматташтык уюмунун (AТЭК) форумунда соода жана өнөр жай секторунун лидерлигинин деңгээлинде «Өнөктөштүктөрдү тереңдетүү жана өнүгүүнүн кыймылдаткыч күчүн жогорулатуу» диссертациясында» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Си Цзиньпин бул байыркы сөз менен карапайым элди борборго койгон башкаруунун парадигмасын толугу менен билдирген. «Эл биринчи орунда» – бул принцип Си Цзиньпиндин кытайлык өзгөчөлүктөр менен социализмди куруу боюнча идеяларынын баалуулуктар системасынын лейтмотивин түзөт. Төрага буга чейин «карапайым элдин бакубат жашоого болгон каалоосу биздин күрөштүн максаты болуп калсын» деген каалоо-тилектерин билдирген. Си Цзиньпиндин мамлекеттик бийликтин философиясы тууралуу дагы бир сөзү бар: «Карапайым эл – асман, карапайым эл – жер, элден алыстап, суу булагынан ажырап, бак-дараксыз калдык жана, ошондуктан биз эч нерсеге жетише албайбыз». 2014-жылы «Карапайым элдин жашоосу мындан да жакшырсын» деген сөздү жана 2017-жылы «Карапайым элдин жашоосу мындан да бактылуу жана бакубаттуу болсун» деген сөздөрдү айткандан бери Си Цзиньпин адамдардын турмушунун бардык тармактарына, анын ичинде саламаттыкты сактоо, иш менен камсыз кылуу, турак-жай, жакырларды колдоо боюнча карапайым элге болгон камкордугун улантты.

Негизги орун карапайым элге берилген өнүгүү идеологиясы элге толук жана жан аябастык менен кызмат кылуунун негизги принцибинин жаңы көрүнүшү болуп саналат, мамлекетти куруу жолунун чечүүчү этабында жалпы орточо жыргалчылык коомун куруу жолунда багыт ролун ойнойт. Партиянын XIX съездинде айтылгандай, элдин таламдары ар дайым биринчи орунда турушу керек, мамлекетти өнүктүрүүнүн жыргалчылыгы ого бетер көбүрөөк жана бүткүл калк арасында ого бетер адилеттүү бөлүштүрүлүүгө тийиш, бүткүл элдин жалпы жыргалчылыгын камсыз кылуу үчүн туруктуулук менен умтулуу зарыл. Си Цзиньпин элге багытталган өнүгүү идеологиясы сөз жүзүндө гана бар же ой жүгүртүү стадиясында калган абстракттуу жана түшүнүксүз нерсе эмес экенин баса белгилейт. Тескерисинче, бул идеология социалдык-экономикалык өнүгүү процессинин бардык тармактарында ишке ашырылууга тийиш.

ОРИГИНАЛ

Лао-цзы айткан: «Мамлекетти башкарууда белгилүү бир тартип бар, анын негизи элге пайда алып келүүдө. Аткаруу бийлигинин жана элге билим берүүнүн да белгилүү бир тартиби бар, анын негизин башкаруучунун жарлыктарынын аткарылышы түзөт. Элге жакшылык алып келсең, анда байыркы мыйзамдар менен башкаруунун кереги жок. Эгерде бардык иштер толук жана кылдаттык менен аткарылса, анда эски эрежелерди сактоонун кереги жок. Демек, акылмандар заманга жараша мыйзамдарды, каада-салттарга жараша ырым-жырымдарды өзгөртүшөт. Алардын кийимдери, механизмдери колдонууга оңой. Алардын мыйзамдары жана токтомдору себептүү. Демек, байыркы институттарды өзгөртүүдөн баш тартуу толук туура эмес, ал эми эски эрежелерди сактоо толук жетиштүү эмес.

Вэн-цзы, трактат «Вен-цзы», «Шан и» («Эң жогорку чындык») бөлүмү, Согушуп жаткан мамлекеттердин доору

КОММЕНТАРИЙ

«Вэнь-цзы» трактаты ойчул Вэнь-цзы тарабынан Согушуп жаткан мамлекеттердин доорунда түзүлгөн жана жогорудагы сөз цитата катары «Шан и» («Эң жогорку чындык») бөлүмүндө камтылган трактаттын авторунун анын насаатчысы Лао-цзынын сөздөрүнүн жазуусу болуп саналат.

«Бийликте белгилүү бир тартип бар, анын негизи элге пайда алып келүү» деген сөз бийлик жалпы кабыл алынган нормаларды сакташы керек, ал эми бардык нерсенин негизи элге пайдалуу болушу керек дегенди билдирет.

«Вэнь-цзынен» 300 жылдан ашык убакыт өткөндөн кийин түзүлгөн «Хуайнань-цзы» трактатынын текстинде мааниси боюнча окшош билдирүү келтирилген: «Ошондуктан кемчиликсиз акылман адамдар өз күчү менен ырым-жырымдарды жана салтанаттуу музыканы орнотушкан, жана байыркы ырым-жырымдардын жана салтанаттуу музыканын бийлигине кирген эмес. Мамлекетти башкарууда белгилүү бир тартип бар, анын негизи элге пайда алып келүүдө. Аткаруу бийлигинин жана элге билим берүүнүн да белгилүү бир тартиби бар, анын негизин башкаруучунун мыйзамдарын ишке ашыруу түзөт. Элге жакшылык алып келсең, анда байыркы мыйзамдар менен башкаруунун кереги жок. Эгерде бардыгы толук жана кылдаттык менен аткарылса, анда эски эрежелерди сактоонун кереги жок».

«Вэнь-цзы» жана «Хуайнань-цзы» трактаттарынын ортосундагы байланышты түзүү өтө кыйын көрүнөт, бирок «Вэнь-цзынын» мазмуну «Хуэйнань-цзынын» жарымынан көбүнө окшош. Биздин доордо, 1973-жылы, Хэбэй провинциясынын Динсянь уездинин (азыркы Динчжоу району) хань көрүстөндөрүндө бамбук такталарында «Вэнь-цзы» тексти табылган, бул «Вэнь-цзы» «Хуайнань-цзыге» караганда Согушуп жаткан падышалыктар доорунан алда канча эрте жаралганын тастыктайт.