Белорусский дневник – 2023

Захарова Марианна Германовна
г. Минск

Радзіма мая

 
Буслы глядзяцца у азёры празрыстыя.
Белая, вольная, думкамі чыстая.
Ты працавітая, ты хлебасольная,
Цёплай пяшчотай душэўнай напоўнена.
У цэнтры Еўропы між Польшчай і Руссю
Клічуць ўсе край лясоў Беларуссю.
Паміж Літвою ты і Украінаю,
Не параўнаць цябе з іншай краінаю!
Нівы прасторныя, пушчы бясконцыя,
Сціплым і добрым народам ты моцная.
Шчыра люблю і табой ганаруся
Роднай старонкай, маёй Беларуссю!
 

01.02.2020

Город мой

 
Я живу на окраине города в спальном районе,
Озаряет под утро окно мне слепящий восход.
Обнимает мой дом частный сектор каймою зеленой,
Накрывает высокий этаж голубой небосвод.
Год за годом неспешно неделя меняет неделю.
Вальс снежинок сменяет весенний полёт птичьих стай.
Лишь на детской площадке скрипят монотонно качели
И лохматой охраны в ночи заливается лай.
Полчаса на метро – вот и центр европейской столицы.
Шум проспектов, сень парков, сиянье витрин и огней.
Обожаю мой город! Я – кровная Минска частица.
Современный и скромный, он мне на земле всех милей!
 

05.07.2021

Спасибо, Господи!

 
Спасибо, Господи, тебе, спасибо!
За яркий солнечный рассвет красивый,
За звонкий щебет птиц, за облака полёт,
Когда, проснувшись, четко осознала,
Что утро, сбросив ночи покрывало,
Тепло, надежду, саму жизнь земле несет!
Спасибо, Господи, тебе, спасибо!
Благодарить я, Боже, не устану
За каждый бархатный закат багряный.
Когда неспешно покидает небосвод,
Умаявшись от дел дневных, светило.
Заботы – хлопоты все завершило.
На смену свету дня ночная тень грядет.
Благодарить я, Боже, не устану.
Несутся дни, года уходят в Лету,
Закатами сменяются рассветы:
Бег времени нам не смирить, не удержать.
Пока еще живу святой и грешной,
Слов благодарных с верой и надеждой
С любовью, не устану Богу повторять!
Бег времени никак не удержать…
 

04.10.2018

Еду к маме

 
В этот пасмурный и хмурый, в этот мокрый понедельник
Поливает, как из душа, дождик с самого утра.
Размокают кроны кленов, намокают лапы елей,
Распухает, словно губка придорожная трава.
И троллейбус, словно лайнер в беспредельном океане,
Из-за капель на окошках остановки не видать.
Я уселась у окошка, я сегодня еду к маме.
В прошлый вторник навещала и соскучилась опять.
Ждет меня там вкусный ужин, ждут салатик и котлетки,
И вишневое варенье, обязательно с чайком!
Ждет меня сегодня мама, я сегодня буду «деткой»,
Словно маленький цыпленок под родительским крылом.
Ждет меня тепло, забота, ждет счастливая улыбка:
«Как ты, доченька, добралась? Не устала? Как дела?»
Ждет меня, как в детстве, мама… Как же счастье наше зыбко…
Как хочу, чтоб моя мама много лет меня ждала.
 

12.07.2018

Непогожий июль

 
Непогожий июль. Он немного простужен,
Мне в окно барабанит морзянкой дождя.
Отбивая чечётку по вспененным лужам,
За кулисами капель скрывает тебя.
Из медлительных туч безобразно косматых
Нахлобучив на крыши унылый убор,
Задремал город мой. Лишь фонарь слеповатый
Освещает пустынный обветренный двор.
Замерзает душа, от разлуки устала.
Не приносит ночь сна, кружат мысли толпой,
Но летят поезда от перронов вокзала,
Расстоянья сжимая меж мной и тобой.
 

09.07.2019

Шторм

 
Спокойна грозная стихия,
Ночной прохладен ветерок.
Барашки волн, как заводные,
Утюжат бархатный песок.
Погожим был весь день вчерашний.
Рассвет алеет сквозь туман.
Растут в высь облачные башни,
Ворча, вздыхает океан.
Вот набирает ветер силу,
Погнал отару бурунов.
Закрыл он сонное светило
Стеною тёмных облаков,
Покоя благостность нарушив,
Пришедший в ярость Посейдон
Трезубцем угрожает суше,
Творя морской Армагедон!
Неистовым Левиофаном²⁷
Вздымает грозные валы,
И бьёт наотмашь пеной рваной,
Свивая молнии в узлы!
Стихия яростно бесилась!
Натешась бурною игрой,
Устало гнев сменил на милость,
Угомонился Царь Морской.
Норд-веста смолкло завыванье,
Тиха вечерняя заря.
Закатный лучик на прощанье
Блеснёт слезинкой янтаря.
 

10.08.2019

Пускай ненастье день принес

 
Пускай ненастье день принес,
Встревожил душу. Ветер
Не осушил соленых слез,
Их даже не заметил,
Промчавшись, вихрем по ветвям
Оборванных каштанов.
В пустых аллеях. По цветам.
Их ароматом пряным
Наполнил он дрожащий сад
В агонии осенней.
И равнодушно гас закат
В преддверье сновидений.
Слепой безжалостной зимы
Крадется неизбежность,
Лишь в сердце спрячешь до поры
Всю трепетность и нежность
Несбывшихся волшебных грез
И аромат сирени…
Пусть поливает сонный плёс
Унылый дождь осенний.
Смахни тоску с печальных глаз.
Что ж, лето миновало…
Но завтра в ранний светлый час
Начнется жизнь сначала.
Не отводи печальных глаз.
 

17.10.2021

Первый снег

 
Сегодня первый снегопад.
В своем холодном белом вальсе
Снежинки падая, кружат,
В движеньях ни тоски, ни страсти.
До декабря четыре дня.
Еще бы Осени остаться,
Но, уступив Зиме, она
Поторопилась попрощаться.
Ушла, забыв упаковать
Помятый плащ листвы опалой,
И завывая, будет рвать
Его на клочья ветер шалый.
Сугробы ветер наметет,
На речке станет мост ледовый…
Покорно тихий лес заснет,
Закутавшись в платок пуховый.
Сегодня самый первый снег,
Возможно, завтра он растает.
Но с ним берет Зима разбег,
Собой сезон он открывает.
 

27.11.2018

«А давайте верить в чудеса!..»

 
А давайте верить в чудеса!
Просто, свято, искренне, как дети!
Средь зимы подарят небеса
Нам мечту о солнышке, о лете.
Пусть Земли качает колыбель
Лунный ветер на Пути на Млечном
И звенит весёлая капель
О заветном, чистом, бесконечном.
 

05.01.2021

Каренда Иван
г. Минск

Мае беларускія сцежкі

 
Мае беларускія сцежкі —
дзе продкаў зямныя сляды,
дзе родная мова з усмешкай
вітае мяне ўсе гады.
 
 
Мае беларускія сцежкі —
дзе родная вёска мая,
дзе з лёсам трагічным, няўцешным
жыла-гаравала сям’я.
 
 
Мае беларускія сцежкі —
дзе майская квецень садоў,
дзе гульні, забавы, пацешкі
далёкіх дзіцячых гадоў.
 
 
Мае беларускія сцежкі —
дзе водар жытнёвых палёў,
дзе россып валошак на ўзмежках
прыцягвае позірк здалёк.
 
 
Мае беларускія сцежкі —
дзе пошум спрадвечных лясоў,
якія душу маю цешаць
грыбамі сярод верасоў.
Мае беларускія сцежкі —
дзе Нёман у дзіўнай красе
маўкліва, рупліва, няспешкі
да Балтыкі воды нясе.
 
 
Мае беларускія сцежкі —
дзе першых спатканняў цяпло
гадзінай растайнай паспешна
кудысьці нябачна сышло.
 
 
Мае беларускія сцежкі —
дзе доўга да шчасця ішоў
і, мабыць, найлепшую з лепшых
зусім неспадзеўкі знайшоў.
 
 
Мае беларускія сцежкі —
дзе чэрпаюць сілы свае,
гуляючы ў хованкі, снежкі,
вясёлыя ўнукі мае.
 
 
Мае беларускія сцежкі —
дзе ў парку сталічным штодня
рабіў ранкам з сябрам прабежкі,
самоту з душы праганяў.
 
 
Мае беларускія сцежкі —
дзе вольна і лёгка наўздзіў.
Удзячны я Богу, што пешкі
па іх не адзін год хадзіў.
 
 
Мае беларускія сцежкі —
Радзімы маёй берагі,
мае пуцяводныя вешкі —
няма больш за вас дарагіх!
 

«Калі чытаю весткі хронік…»

 
Калі чытаю весткі хронік
пра наш гарачы, тлумны час,
сціскае скруха болем скроні,
і з сумам думаю не раз:
хіба ж калісьці не з трывогай
і продкі нашыя жылі? —
яны не менш прасілі ў Бога
спакою, міру на зямлі.
Планету нашу д'яблы дзеляць —
так з году ў год, так з веку ў век.
Нясе крыж страху і надзеі
звычайны, просты чалавек.
Наш час не горшы і не лепшы,
як і раней, ён б'е пад дых,
ён забівае і калечыць
людзей нявінных і слабых.
І ўсё ж не гасне ў сэрцы вера,
што прыйдзе той жаданы час,
калі Гасподзь у тлуме шэрым
у рэшце рэшт пачуе нас.
 

«Ні Хатынь, ні Хірасіма…»

 
Ні Хатынь, ні Хірасіма
не навучылі мірна жыць:
як у слоту ліст асіны,
зямля ад выбухаў дрыжыць.
 
 
Не змяніла ні на йоту
шлях чалавецтва і Сангмі:
зноў паўсюль чуваць грымоты,
зноў войны-бойні між людзьмі.
 
 
Смерць палюе днём і ноччу
па планах псеўдазмагароў:
ім нажыва засціць вочы —
таму цячэ ракою кроў.
 
 
Бачым: гора болей стала,
і цяжка Бога зразумець:
як дазволіў цемрашалам
злачынны куш ад войнаў мець?
 
 
«Хопіць войнаў!» – просіць сэрца,
чую крык яго я штодня:
«Хопіць, злыдні, сеяць смерці!
Наш свет людзей – адна радня!»
 

Пантэон віны

 
У кожнай вайны – неабсяг віны:
На нашай планеце спрадвеку
Не зналі большай і лепшай цаны,
Чым мір і спакой чалавека.
 
 
На кожнай вайне – акіян крыві,
Як вынік сляпой варажнечы,
А мы сцвярджаем адно: се ля ві,
Нібы ратавацца больш нечым.
 
 
Ад кожнай вайны – толькі чорны след
І кляймо ў чалавечых душах.
Калі ж перастане цывільны свет
Маўчаць, быць да іх раўнадушным?
 

«Здавалася, жар-птушка – у руках…»

 
Здавалася, жар-птушка – у руках,
Прыручана і вечна будзе з намі,
Ды неўпрыкмет узнёсся ў неба птах,
Знік разам з летуценнямі і снамі.
 
 
Здавалася, навошта райскі сад? —
І на зямлі мы знойдзем сваё шчасце,
Ды зацягнулі хмары далягляд
І грымнуў гром над лёсам і над часам.
 
 
Мы верылі, сумневу не было:
Наш кожны крок наперад – пераможны,
Ды толькі нас жыццё ў тупік вяло,
Бо мы ішлі дарогаю бязбожнай.
 
 
Бог беражэ, штодня ратуе нас.
Ён бачыць: ходзім мы па полі мінным…
І нам дае на роздум пэўны час
Перад судом за ўсе грахі, правіны.
 

«На вачах свет мяняецца …»

 
На вачах свет мяняецца —
Не мяняемся мы.
Незалежна ад нацыі,
Ад вясны ці зімы.
 
 
Грымне гром – перахрысцімся.
Пакуль ціха – грашым.
І гадамі не чысцімся,
Носім бруд у душы.
Засвярбела – пачэшамся,
Хіба ж гэта бяда?
Над памылкамі цешымся —
Звянуць, як лебяда.
 
 
Чырванеем ад сораму? —
Не пра нас і наш век,
Скінуў лапці з аборамі
З ног даўно чалавек.
 
 
Значыць, шмат нам дазволена,
Як вясновай траве.
А душа не аголена —
Яна ў целе жыве.
 
 
Ёй, душы, абыякава
Да таго, як жывеш,
Дачынення ніякага —
Што ты сееш і жнеш.
 
 
І кідаемся фразамі:
«Як і ўсе, хлеб жуём.
Мы ж у Бога за пазухай
З нараджэння жывём…»
 
 
А душа не змянілася
Ні на йоту, ні-ні.
Цела, цешся і мілуйся —
Сыты шанц не міні.
 
 
І ўчынілі спаборніцтва:
Хто найбольш украдзе,
Ашукае, ці шкодніцтва
На каго навядзе.
 
 
Што ў душы такой вырасце?
Мы сябе, малайцоў,
Не лупцуем ні шчырасцю,
Ні вярбовым дубцом.
 
 
Не жыццём мы ўсе стомлены,
Не сяўбой, не жнівом —
Дух наш дзікасцю зломлены,
Так жылі і жывём.
 
 
Пэўна, так і звякуем мы
З поўным мехам правін.
Бачыць Бог, што бракуе ўсім
Спавядальных хвілін.
 
 
Апраўданне: «Мы вольныя…
Суд жа будзе пасля…»
Так істотай жывёльнаю
Можна стаць спакваля.
 
 
Вальналюбства аматары,
Падпявалы хлусні…
Адчуваю, што ў аўтара
Паляцяць камяні.
 

«О, колькі ў душах чалавечых плесні! …»

 
О, колькі ў душах чалавечых плесні! —
Нібыта на дрывотнях паміж дроў
Пасля зімы завейнай напрадвесні,
Як снег вадою талай збег з двароў.
 
 
О, колькі ў людзях нарасло каросты
Нахабства, хамства, зайздрасці, хлусні! —
Яе, на жаль, не менее з узростам,
А больш і больш у кожным новым дні.
 
 
О, колькі ў словах чалавечых дзёгця! —
Абмазаць, зганьбіць з галавы да пят
Хто пад руку трапляе, хоць кагосьці, —
Паўсюль палюе ўсемагутны мат.
 
 
О, колькі ўсюды варажнечы, злосці! —
Да бойкі, мардабою – толькі крок.
Як слова праўды раптам скажа хтосьці —
Наводмаш б'юць і зблізку і здалёк.
 
 
Не веру я, што гэта – назаўсёды,
Што будзем гразь мясіць у брудзе луж,
Няздольныя знайсці шляхі да згоды,
Да ачышчэння нашых хворых душ.
 
 
Калі Бог даў нам званне чалавека,
Любоў пароўну падзяліў на ўсіх, —
Душа не мае права быць калекай
Нідзе, ніколі, нават ні на міг!
 

Чайкі

 
Пра што крычаць,
галосяць чайкі? —
іх вэрхал чую я здаля,
чаму іх крык,
такі адчайны,
не прыпыняе карабля?
 
 
Чым вабяць іх
усплёскі пены,
што шлейфам цягнуць караблі,
што прымушае
летуценна
кідацца ўдалеч ад зямлі?
 
 
Ці не таму
нястомны, смелы
палёт іх, плакальшчыц марскіх,
што кожны раз
за пенай белай
чакае родны бераг іх?
 

Музыка цішыні

О Исусе, в крестной муке

 

⠀Преклонивший лик!

Есть святые в сердце звуки, —

⠀Дай для них язык!

Іван Бунін

 
Нячутныя, дзіўныя, светлыя гукі…
А музыка льецца, і сэрца пяе,
Нібыта нябачны музЫка шматрукі
Канцэрт мне на тысячах скрыпак дае.
 
 
Канцэрт сярод лета, у сонечнай зале,
Дзе столлю – высокі, бязмежны блакіт,
Дзе травы і кветкі падлогаю сталі,
Дзе Нёман прыціх у абдымках ракіт.
 
 
Дзе гукам мелодыі – вольная воля:
Сягайце, ляціце ў бясконцы Сусвет,
Рабіце святлейшым усё наваколле,
Рабіце шчаслівым паўсюдна наш свет!
 
 
Дзе гэты музЫка, Маэстра пяшчоты,
Хто ноты такія прыдумаў яму?
Чаму так натхнёна, без ценю ляноты,
Хацелася шчасце даць сэрцу майму?
 
 
Чароўныя, тонкія, спеўныя ноты…
Адкуль узяліся, адкуль прыплылі?
Чаму іх музЫка агучвае ўпотай,
Іграе на небе, ці тут, на зямлі?..
 
 
Шчымлівыя гукі, прачулыя ноты…
Дагэтуль жывуць у абсягах душы,
Хоць сёння гучаць яны вельмі журботна
У белай, як свята, зімовай цішы.
 

«Маё каханне аблачынкай…»

 
Маё каханне аблачынкай
Плыве над горадам тваім,
Яго без стомы, безупынку
Вартуе пільна херувім
 
 
Маё каханне промнем сонца
Шукае твой далёкі след.
Шукаць гатова так бясконца,
Пакуль я бачу белы свет.
 
 
Маё каханне ручаінкай
З крыніцы даўніх дзён цячэ,
Каб напаткаць хоць на хвілінку,
Сустрэць пагляд тваіх вачэй.
 
 
Маё каханне звышспадзевам
Жыве няведама на што.
Яго цяпло з сузор'я Дзевы
Адчуць не зможа больш ніхто.
 

«Ты нават у сны не прыходзіш…»

 
Ты нават у сны не прыходзіш
З далёкай юнацкай пары —
Ці з ноччу гешэфты не водзіш?
Ці мы ўжо з табой не сябры?
 
 
Навошта так пэўна казала:
«Мы будзем з табой сябраваць,
Няўжо табе гэтага мала —
Сяброўствам душу саграваць?»
 
 
Я толькі паціснуў плячыма:
Спытаў: «Будзем іншых кахаць?»
А ты адказала: «Магчыма…
Ад іншых дзяцей калыхаць…»
 
 
Займаўся над вёскай світанак,
Працягвала бег свой жыццё,
З той майскай сустрэчай растайнай
Сышло і маё пачуццё.
 
 
Пазней стала яваю тайна —
Жыцця твайго сумны працяг,
Занадта самотны, адчайны:
Ты грэла пад сэрцам дзіця.
 
 
І мне не хацела адкрыцца,
Які напаткаў цябе лёс,
Хто шчасце твайго мацярынства
Зусім выпадкова прынёс.
 
 
Не ведаю, дзе ты і як ты
Нясеш пажыццёвы свой крыж…
Дагэтуль я здзіўлены фактам:
Стаіш у вачах і стаіш…
 

«Я не казаў табе: «Кахаю…»

 
Я не казаў табе: «Кахаю…»
Хіба ж паверыла б ты мне?
Твая душа была глухая,
Ці, можа быць, жыла ў мане.
 
 
Калі ўсміхалася раз-пораз,
То слізгаў твой пагляд убок,
І зразумець мне мілы вобраз
Не памагаў чамусьці Бог.
 
 
Вясна плыла перад вачыма
З тваёй, да пояса, касой.
Шчаслівы быў я, і, магчыма,
Згубіў сябе тваёй красой.
 
 
Хацеў, каб песняй лебядзінай,
Маёй, і болей нічыёй, —
Была каханай і адзінай,
На ўсё жыццё адной маёй.
 
 
Штораз нямеў перад табою
І адчуваў сваю бяду:
Да шлюбу, пэўна, сам з сабою,
Адзін, нялюбы, я пайду.
 
 
Насіла ў сэрцы ты другое
Імя салодкае, як сон,
Імя, спавітае тугою, —
Былі мы побач – з намі ён.
 
 
Калі сумненні кружаць роем,
То лёс спадзевам не мілуй…
Жыццё разбіла мае мроі,
Як аб гранітную скалу.
 
 
Ні ў чым цябе не вінавачу,
Хоць доўга ў сэрцы боль насіў.
Кахання першага няўдачу
Мне перажыць хапіла сіл.
 
 
Каханым кожны быць ахвочы.
Чакаеш гэты боскі дар,
Кахаеш – будзь гатоў аднойчы
Стаць мужна ў шэрагі ахвяр.
Я не сказаў табе: «Кахаю…»
Плылі юнацкія гады,
«Кахаю!» шчырае другая
Пачула раз і назаўжды.
 

Пераклады з рускай паэзіі

ІВАН БУНІН

 
                                    * * *
Калі ў пакой яе ўвайшоў
Апоўначы, яна ўжо спала.
І месяц праз акно прагалам
Высвечваў лёгкай коўдры шоўк.
 
 
Яна ляжала на спіне,
Як светлякі, зіхцелі грудзі, —
І ціха, нібы тайна ў цудзе,
Жыццё яе стаяла ў сне.
 

1898

ФЁДАР ЦЮТЧАЎ

 
Апошняе каханне
О, як на схіле нашых дзён
Кахаем мы пяшчотна і прымхліва!
Нібы зары вячэрняй наўздагон, —
Апошняга кахання бег імклівы.
 
 
Паўнеба закрывае цень,
Яшчэ на захадзе блукае ззянне,
Марудзь, марудзь, пражыты дзень,
Працягвай жыць замілаванне.
 
 
Няхай дранцвее ў жылах кроў,
Ды ў сэрцы зноў плыве пяшчота…
Апошняе каханне – мой пакроў,
І безнадзейнасць ты, і асалода!
 

Паміж сярэдзінай 1851 г. і пачаткам 1854 г.

* * *

 
Прысеўшы на падлогу ў кут,
Яна стос пісьмаў разбірала —
Іх, як астылы попел, тут
У рукі брала і кідала.
 
 
На ўсе лісты, як на агні,
Падоўгу дзіўна так глядзела —
Як азірае з вышыні
Душа пакінутае цела.
 
 
О, колькі жыў тут светлы сум,
Што беззваротна перажыты!
О, колькі ў іх гаротных дум,
Любові, радасці забітай!..
 
 
Стаяў я моўчкі крыху ўзбоч
Гатовы ўпасці на калені, —
І стала страшнай мне, як ноч,
Самота мілага мне ценю.
 

(Красавік) 1858

* * *

 
У ростані высокае памкненне:
Як ні кахай, хоць дзень адзін, хоць век,
Каханне – сон, а сон – адно імгненне,
Раней… пазней – наступіць абуджэнне,
У рэшце рэшт прачнецца чалавек…
 

6 жніўня 1851 г.

Пераклады з рускай Івана Карэнды

Карэнда Іван Арсеньевіч нарадзіўся 17 верасня 1950 года ў вёсцы Крывічы Іўеўскага раёна Гродзенскай вобласці. Па прафесіі – настаўнік і журналіст. Настаўнічаў, працаваў у маладзёжнай газеце, партыйных камітэтах і органах дзяржаўнага кіравання, у тым ліку намеснікам міністра інфармацыі Рэспублікі Беларусь, намеснікам міністра культуры і друку Рэспублікі Беларусь. У 2003 – 2008 гадах – на дыпламатычнай службе: саветнік Пасольства Рэспублікі Беларусь у Расійскай Федэрацыі.

Аўтар кніг лірыкі «Белы наліў» (1995), «Знічка» (2003), «Васількі надзеі» (2008), «Вочап» (2018), «Пад зорным небам верасня» (2020), кнігі прозы «Воплаўская госця» (2011), паэтычных кніг для дзяцей «На загадкі ёсць адгадкі» (2001), «Ёж иголки продавал» (2018) і інш.

Ганаровы грамадзянін Іўеўскага раёна (2023).

Кабанова Ирина Евгеньевна
г. Москва

Полаччына

 
Я б ластаўкай да дзвінскіх берагоў
Ляцела, колькі вытрымалі крылы,
Каб раніцай абдымкі туманоў
Мяне віталі у старонцы мілай.
Прыласціцца хачу я да зямлі,
Счарнелай ад пакуты і ад болю.
І бачыць, як упарта расцвiлі
На ёй абрусам васількі у полі.
Каб ад пяшчоты словаў не было,
Калі цямнее край зубчаты бора,
А сэрца да мясціны прывяло,
Дзе гарам за гарой згарае гора.
 

Княгiнька i чарнiца

 
Яе рукі калісьці меч помсты ўздымалі,
Але помста заўжды прывядзе да крыві.
Яе рукі тады крыж наддзеі прынялі,
А наддзея, вядома ж, пачатак любві.
Іншы лёс атрымала яна ў праваслаўі,
Ды ўсё роўна ў чарніцах княгіней была.
Дзьве рэчушкі цякуць у сучасным Заслаўі,
Як малітвы, як слёзы, як водблеск сьвятла…
 

По кудели – Рогволодовичи

 
По мечу земля переходила
От отца в наследство сыновьям.
И была в ответ на силу – сила,
Окорот непрошеным гостям.
Да на меч управа отыскалась.
Лишь руками женскими земля
От беды, от смерти отбивалась,
По кудели жизнь передала.